วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒: ทุติยฌาน : หน้า 170/324

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๑ ตอน ๒ - หน้าที่ 168 ฌานก็เกิดแต่สัมปยุตสมาธิโดยแท้ แต่ถึงกระนั้นก็สมาธิ ( ในทุติย ฌาน ) นี้เท่านั้นควรเรียกว่าสมาธิ เพราะไม่หวั่นไหว และเพราะ ผ่องใสดีอย่างยิ่ง โดยปราศจากความกำเริบแห่งวิตกวิจาร เพราะ เหตุนั้น เพื่อสรรเสริญสมาธินี้จึงตรัสว่า สมาธิชิ แต่ทุติยฌานนี้ เท่านั้น บทว่า ปีติสุข นี่ มีนัยดังกล่าวมาแล้ว บทว่า ทุติย์ คือ ฌานนี้เป็นที่ ๒ เพราะมีลำดับแห่งจำนวน บ้างว่า ชื่อ ทุติยะ เพราะ พระโยคาวจรเข้าถึงฌานนี้เป็นที่ ๒ " ส่วนคำใดที่ข้าพเจ้ากล่าวไว้ว่า " ทุติยฌานละองค์ ๒ ประกอบ ด้วยองค์ ๓ " ดังนี้ บัณฑิตพึงทราบวินิจฉัยในคำนั้น (ต่อไป) ความ ที่ฌานนี้ละองค์ ๒ พึงทราบโดยที่ละวิตกวิจารได้ ก็แลนิวรณ์ทั้งหลาย พระโยคาวจรละได้ในอุปจารขณะแห่งปฐมฌานเช่นใด วิตกวิจารหา ละได้ในอุปจารขณะแห่งทุติยฌานนี้เช่นนั้นไม่ แต่ในอัปปนาขณะ ฌานนี้เกิดขึ้นมาเว้นจากวิตกวิจารเหล่านั้นทีเดียว เหตุนั้น วิตกวิจาร เหล่านั้นจึงเรียกว่าเป็นองค์ที่พึงละแห่งทุติยฌานนั้น ส่วนความที่ฌาน นี้ประกอบด้วยองค์ ๓ พึงทราบโดยความเกิดขึ้นแห่งองค์ ๓ นี้คือ ปีติ สุข เอกัคคตา เพราะเหตุนั้น คำใดที่กล่าวไว้ในวิภังค์ว่า "สัม ปสาทนะ (ความผ่องใสแห่งจิต) ปีติ สุข เอกัคคตาแห่งจิต ชื่อว่า งาน " ดังนี้คำนั้นท่านกล่าวโดยปริยาย เพื่อแสดงฌานนั้นพร้อมทั้ง บริขาร ( เครื่องประดับ ) แต่ยกสัมปสาทนะเสีย ฌานนั้นก็มีองค์ ๓ เท่านั้น โดยเป็นองค์ที่เข้าลักษณะอุปนิชฌานโดยตรง ดังท่านกล่าว