การสร้างประโยคในมคธ : หน้า 27/374

ประโยคและส่วนของประโยค 90 ประโยคในมคธภาษานั้น โดยมากประกอบด้วยส่วนประกอบ ใหญ่ๆ ๓ ส่วน คือ ๑. ส่วนที่เป็นประธาน ๒. ส่วนที่เป็นกรรม ๓. ส่วนที่เป็นกิริยา นอกนั้นก็มีส่วนย่อยลงไป คือ ส่วนขยายประธาน ส่วนขยาย กรรม และส่วนขยายกิริยา และในบางประโยคอาจมีศัพท์อาลปนะและ นิบาตต่างๆ เข้ามาแทรกบ้าง เพื่อให้เนื้อความสมบูรณ์ขึ้น แต่ทั้งนี้มิได้ หมายความว่าประโยคทุกประโยคจะต้องมีโครงสร้างครบส่วนประกอบ ดังกล่าว หาได้บังคับเช่นนั้นไม่ ประโยคบางประโยคอาจมีครบ บางประโยคส่วนประกอบอาจ มีเพียง ๒ ส่วนหรือ ๓ ส่วนเท่านั้น แต่ก็นับเป็นประโยคบริบูรณ์ได้ใน เมื่อได้ใจความครบแล้ว เช่น ประโยคว่า โส ยาติ = เขาไป ประโยคนี้มีเพียงส่วนที่ เป็นประธานกับส่วนที่เป็นกิริยา เท่านี้ก็นับเป็นประโยคเช่นกัน เพราะ ได้เนื้อความบริบูรณ์แล้ว หรือประโยคว่า อญฺญตโร ภิกขุ สาวตฺถีย์ วิหาสิ = ภิกษุรูป หนึ่งอยู่ที่เมืองสาวัตถี ประโยคนี้มีส่วนประกอบที่เป็นประธาน ส่วนขยาย ประธาน ส่วนกิริยา และส่วนขยายกิริยา แต่ไม่มีส่วนกรรม ก็นับเป็น ประโยคสมบูรณ์ได้เช่นกัน ขอให้จําไว้เป็นเบื้องต้นในเรื่องนี้ก่อนว่า ประโยคต่างๆ เว้น ประ