ไวยากรณ์และสัมพันธ์: การศึกษาเกี่ยวกับประโยคและกาลในกิตก์ : หน้า 129/374

ไวยากรณ์และสัมพันธ์ ๑๑๓ กาโกฬิกา วิย จ กปปฏฐิติก โว เวร์ อภวิสฺส ฯ (๑/๔๖) (แสดงว่า ประโยคแรกบอกว่า ถ้าพวกเธอจักไม่ได้มา แต่ความ จริงมาประโยคหลังบอกว่า ความจริงมิได้ดำรงอยู่อย่างนั้น) เวรของพวกเธอจักดำรงอยู่ตลอดกัป แต่ : สจาย ปุริโส อิตตรสตฺโต อภิวิสส, น อมหาก อาจริโย เอวรูป์ อุปม์ อาหริสฺสติ ฯ (๑/๙๘) (แสดงว่า ประโยคแรกบอกว่า ถ้าบุรุษนี้จักได้เป็นสัตว์ต่ำต้อย ความจริงไม่ได้ต่ำาต้อย ประโยคหลังบอกว่า อาจารย์คงจักไม่นำอุปมา รูปนี้มากล่าว แต่ความจริงนำมากล่าว) ขอให้ดูตัวอย่างประโยคต่อไปนี้เปรียบเทียบ : ภิกขเว สจาย เอกสาฏโก ปฐมยาเม มยุห์ ทา อสกขิสส สพฺพโสฬสก์ อภิสส, สเจ มชฺฌิมยาเม ทา อสกขิสส, สพฺพฎฐก์ อลภิสฺส ฯ (๕/๓) กาลในกิตก์ กาลในกิตก์มี ๒ อย่าง คือ ปัจจุบันกาล กับ อดีตกาล แบ่งตาม ปัจจัยที่ลงประกอบกับธาตุนั้นๆ คือ • อนุต มาน ปัจจัย บ่งปัจจุบันกาล O ต และ ตูนาที ปัจจัย บ่งอดีตกาล ศัพท์ที่ประกอบด้วยปัจจัยเหล่านี้จะมีความหมายแตกต่างกันไป ดังจะได้แยกให้เห็นชัดๆ ดังนี้