ไวยากรณ์และสัมพันธ์ : หน้า 141/374

ไวยากรณ์และสัมพันธ์ ๑๒๕ การวางศัพท์ในประโยคด้วย ศัพท์ไหนท่านวางตรงไหน ประกอบด้วย วิภัตติอะไร ต้องให้ถูกหลักเข้าไว้ก่อน เป็นไม่ผิด แม้บางทีจะทำให้เสีย อรรถรส ก็ยังดีกว่าใช้ผิดหลัก มีปัญหาอย่างหนึ่งที่ทําความหนักใจให้แก่นักศึกษาใหม่ไม่น้อย คือ เมื่อพบความไทยอย่างนี้แล้วจะแต่งเป็นวาจกอะไรดี หรือว่าในกรณีไหน จึงแต่งเป็นกัตตุวาจก ในกรณีไหนจึงแต่งเป็นกัมมวาจก หรือเป็นวาจก อื่นนอกจากนี้ ในเรื่องนี้ เป็นเรื่องยากเหมือนกันที่จะตัดสินใจว่าต้องเป็นแบบนั้น แบบนี้ เพราะมีข้อยกเว้นมากมาย แต่เท่าที่สังเกตดูมา พอมีข้อกำหนด ในการใช้วาจกต่างๆ ทั้ง ๕ วาจก ดังต่อไปนี้ ๑. กัตตุวาจก (ศัพท์กล่าวถึงผู้ทำ) ใช้ในกรณีที่ข้อความในประโยคนั้นเน้นผู้ทำเป็นหลักใหญ่ มุ่ง แสดงความสำคัญของผู้ทำและกิริยาอาการของผู้ทำเป็นประมาณ โดยมิได้เน้นถึงว่าสิ่งที่ถูกทำเป็นอะไร ทำอย่างไร เป็นต้น ส่วนมาก ใช้ในข้อความที่เป็นท้องเรื่อง เดินเรื่องธรรมดา หรือเป็นความอธิบาย เป็นเลขนอก หรือเลขในที่เป็นความบอกเล่าธรรมดาๆ ที่มิได้เน้นสิ่งอื่น นอกจากผู้ทำ สรุปอีกทีก็คือ ประโยคที่เน้นผู้ทำ ใช้กัตตุวาจก และผู้ทำนั้น ต้องเป็นประธานในประโยค เช่น : สูโท โอทนํ ปจติ ฯ : ธมฺมจารี สุข เสติ ฯ เน้นผู้ทำคือ สูโท พ่อครัว เน้นผู้อยู่เป็นสุข