วิชาธรรมพระแปล ภาค ๑ ตอน ๑ : หน้า 11/405

ประโยค~ วิชาธรรมพระแปล ภาค ๑ ตอน ๑ หน้าที่ ๑๑ กุศลธรรมทั้งหลายยังไม่เกิดก็ไม่เกิดขึ้นด้วย" ดังนี้เป็นต้น ส่วนว่า ความฉลาดอันเป็นไปนั้นที คือ เกิดขึ้นฉับพลันในอายุ คือ เหตุแห่งความสำเร็จแห่งธรรมทั้งหลายมัน ๆ ทุกสถานชื่อว่าอุปปาย- โกศ ดังบอกว่า "ปัญญาณเป็นอายายในการล่อกุศลธรรมและเจริญ กุศลธรรมมันทุกอย่าง ชื่ออุปปายโกศ ดังนี้ ปัญญาเป็น 3 โดยเป็นอายโกศ อายโกศ และอุปปายโกศ ดังกล่าวมาจะนี้ ในกะที่ 5 ปัญญาเป็น 3 โดยเป็นอัตถบทาตินิวนะเป็นต้น อย่างนี้คือ วิสานุปัญญาที่(กำหนด) ถือเอาบังส่องตนปรารถนาไป เป็นอัตถบทาตินิวนะ(ปัญญาอันมุ่งมั่นบ้างใน) ที่(กำหนด) ถือ เคาน์ของผู้อื่น หรือรัฐภายนอกที่ไม่เนื่องด้วยอินทรีย์ปรารถนา เป็น พิทักษ์ภินิวนะ(ปัญญาอันมุ่งมั่นบ้างนอก) ที่(กำหนด) ถือ เอาขั้นช้างในและชั้นช้างนอกทั้งสองปรารถนา- เป็นอัตถัตตพิท- -ฉิน ซึ่งในบทนี้พิจารณาได้ว่า"ฉับพลันกัน" ต่างว่า ตรองหาอุปปายที่จะละและที่จะเจริญช้าไปสัก ๑ ชั่วโมง จึงได้อุปปาย็น ดังนี้จะมิเป็น อุปปายโกศหรือ ในบทนี้มิได้มีคำว่าจับพลันที เห็นว่าอุปปายความเท่าบาสก็ดีแล้ว ๓. ข้อนี้มาหฐูกาช่วยไปความว่า กำหนดทั้งสองข้างตามลำดับกัน คือกำหนดข้าง