วิทยาธิรมณ์แปลงภาค ๓ ตอนที่ ๒๒๘ : หน้า 229/405

ประโยค – วิทยาธิรมณ์แปลงภาค ๓ ตอนที่ ๒๒๘ ไม่เกิดความลักขังและนัย ข้อว่า เพราะ ไม่เกิดความลักขังและนัย การว่าน ก็แสดงนี้พระ ผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า “อุทูปนท์ ปฏิสนธบุตรนี้เป็นธรรมลักขัง ทั้งอาการที่ปรากฏลักขังด้วย” ดังนี้ ถือนความลักขัง (แห่งปฏิสนธิบาท นั้น) มี ๔ ประการ ข้างเจ้าทั้งหลายจักพรรณนาความลักขังนั้น ข้างหน้า ความลักขังนั้นหมิในก็ย่อมเพียงแต่ความเกิดขึ้นไม่ องค์ บันฑิตทั้งหลายพรรณนาปฏิสนธบุตรนั้นไว้ให้ประเด็นด้วย นัย ๕ ประการ แม้น้อยทั้ง ๕ นี้ก็มีในก็ย่อมเพียงแต่ความเกิดขึ้นไม่ กิริยาพึงแต่ความเกิดขึ้นไม่เป็นปฏิสนธิบาท เพราะไม่เกิด ความลักขังและนัย ดังกล่าวมานี้ ประการ ๑ [เป็นสัททเทก] ข้อว่า เพราะเป็๗สัททเทก (สัตว์เทว) คำว่า ก็แปลว่าว่า ก็แปลว่า สัตว์นี้ ในเพราะคัดตาเสมอกัน (คือหากมีก็อตเดียวกันกับอุปปาท) ประกอบไว้ในบุพกาล (คือใช้เป็นบุพลากริยา) จึงทำความสำเร็จแห่ง อรรถได้ (คือได้ความเป็นบทความ) เช่นกับพาดนี้ว่า “อญญญญ ปฏิรูป รูป ๑ อุปปัชฺชติ อญญญญ จฺญฺญญฺญา ถํ ○ ฯญฺญฺญฺญ รูปเกิดขึ้น” แต่ในคำของอาจารย์นี้ ปฏิรูปศัพท์นี้ประกอบเข้า กับอุปปาท คำว่าอันเป็นภาวะสาธนะ (คือแปลว่าความเกิดขึ้น) จึงถึง ซึ่งความเป็นสัททเทก เพราะไม่มีคัดตาเสมอกัน และไม่ง็อธออะไร ๆ