วิชาธรรมประกอบ ภาค ๓ ตอนที่ ๑ : หน้า 383/405

ประโยค - วิชาธรรมประกอบ ภาค ๓ ตอนที่ ๑ หน้า 382 [ภวจักรเมืองต้นไม่ปรากฏ] ประการต่อไป เพราะความที่เมืองมีอàoจิ้ม ธรรมที่เกิดแต่ปัจจัย ก็อธ (ต้อง) มีดังนี้ ครับอิทธิาชามขึ้นแล้ว ความจนสิ้นก็ไม่มี เพราะความสิ้นต่อกันแห่งเหตุ and ผล คือ สังขารทั้งหลายก็ขึ้นเพราะปัจจัยคืออวิชชาอีก วิญญาณก็มีขึ้นเพราะปัจจัยคือสังขารอีก อย่างนี้เป็นต้น เหตุใด เหตุนี้น ภวจักรมงคล ๑๒ อันหมุนไปด้วยอำนาจความสัมพันธ์แห่งเหตุและผลนั้น จึงเป็นอันสำเร็จ (คือเป็นได้) ว่า 'มีเมืองต้นไม่ปรากฏ' หากคำว่าพึงว่า "เมื่อเป็นเช่นนั้น (คือไม่มีอะไรเป็นตัว) ต้นนั้น" การกล่าวความที่ว่าจักรมีเมืองตั้งา อวิชาชาปูเจอ สงูจารา นี้ก็ผิด (นะซี) ดังนี้ก็ให้ พึงกล่าว นี้ไม่ใช่การกล่าวความที่ว่าจักรมิเมืองต้นดอก แต้เป็นการกล่าวธรรมที่เป็นตัวประธาน (ต่างหาก) ด้วยว่าอวิชาชา เป็นประธานแห่งวัฏฏะ ๑ จริงอยู่ เพราะยิดอวิชาชาไว้ ก็ลงวัฏฏะที่เหลือ และวัฏฏะสงมีกรรมวัฏฏะเป็นต้น ก็พ้นเอาคนเขามาเข้าด้วย ดูเพราะฉะนั้นจึงว่า"ลำตัวที่เหลือก็พ้นเอาแขน (คนจับ) เข้าแต่นั้น แต่เมื่อคัดอวิชาชาเสร็จแล้ว ความพ้นจากธรรมเหล่านั้นมิได้ มีฉันใดเมื่อคัดห่วงเสร็จแล้ว ความพ้นจากความเป็นแทนที่ถูกผู้นั้นมิได้ฉันนั้น ดังพระบาลีว่า "ส่วนความดับแห่งสังขาร ย่อมมี เพราะความดับโดยสำรอกออกอย่างไม่เหลือแห่งอวิชาชนันเอง" ดังนี้เป็นฉบับ นี่เป็นการกล่าวธรรมอันเป็นตัวประธาน ที่เมื่อบุคคลอิ่องอยู่ ย่อม