วิจัยธรรมวินัย: อวิชชาและวิชาชา : หน้า 246/405

ประโยค - วิชาธรรมวินัย ๓ ๓ ๑ หน้า ๒๔๕ วิจัยฉันโดยประเภทแห่งศาสนาในบาลีปฏิกสมบัติ บันทึกพิมพ์ ทราบกล่าวมานี้ เป็นอันดับแรก [วิจัยฉันโดยธรรม] คำว่า "โดยธรรม" คือโดยความ (แปล) แห่งบททั้งหลาย มี บทว่า อวิชชา เป็นต้น อรรถนี้อย่างไรบ้าง [อรรถแห่งอวิชชาปฐมย] [วิชาชา] (๑) อฏิกธรรมมิภิญญุติเป็นต้น ข้อวินิจฉะ แปลว่าไม่ ควรได้ เพราะอธิบายว่าไม่ควรบำเพ็ญ ธรรมชาติโดยมึไม่รู้วันทิยะ นั้น เหตุนี้ ธรรมชาตินั้นจึงชื่อ วิชาชา (ใส่สิ่งไม่ควรได้) (๒) กุศลธรรม ที่กายสุทธิปะเป็นต้น ชื่อ วิทิยะ (แปลว่าควร ได้) เพราะอธิบตรังกันข้าม (คือควรไว้เพิ่มเติม) ธรรมชาติโดดงไม่สามารถ ซึ่งวันทิยะนั้น เหตุนี้ธรรมชาตินั้นจึงชื่อวิชาชา (ไม่ใส่สิ่งที่ควรได้) (๓) ธรรมชาติใด ทำอธรรค์เป็นต้น คือวินิจยะ (แปลว่าควร ได้) เพราะอธิบตรงกันข้าม (คือควรเพิ่ม) ธรรมชาติโดดงไม่สามารถ ซึ่งวันทิยะนั้น เหตุนี้ธรรมชาตินั้นจึงชื่อ อวิชาชา (ทำอธิบแห่งนี้เป็นต้นม ให้ปรากฎ) (๔) ธรรมชาติใดทำอรรถ ๔ อย่าง (ในอธิสัญญ ๔) ที่กล่าว