วิทยาธรรมเปล ภาค ๑ ตอนที่ ๒๐๕ : หน้า 206/405

ประโยค - วิทยาธรรมเปล ภาค ๑ ตอนที่ ๒๐๕ [โดยกิจแห่งญาณ] ข้อว่า "โดยกิจแห่งญาณ" ความว่า บันฑิตทรงธรรมวินิจฉัย โดยกิจแห่งสัญญา (ความรู้ริสังส) ด้วย ก็สัญญาณมี ๒ คือ อนุโพธิญาณ (ความรู้โดยตาม) ๑ ปฏิวิรญาณ (ความรู้โดย ตรัสรู้) ๑ ในญาณ ๒ อย่างนั้น อนุโพธิญาณ เป็นโลกิยะ เป็นไปใน นิรโธธิและมรรค ด้วยอำนาจการได้ฟังที่ผ่านมาเป็นต้น ปฏิวิรญาณ เป็น โลกุตตระ ทำบิรฺธให้เป็นอารมณ์แล้ว ตรัสรู้จะทั้ง ๕ ได้โดยกิจ (มีคำหนุนรฯิจจะเป็นต้น) ดังพระบาลีว่า "ฤกษกิจญังหลาย ผู้ใด เห็นทุกข์ ผู้นันย่อมเป็นทุกสมุทัยด้วย ย่อมเห็นทุกนิโรธด้วย ย่อม เห็นทุกบัญญามีปฏิภาณด้วย" ดังนี้เป็นต้น คำบาลีแห่งนี้ บัณฑิต พึง (นำมา) กล่าวไว้หมดเดิม อันกิจแห่งปฏิวิรญาณนั้น จักมี แจ้งใน (ตอนว่าด้วย) ญาณทัสสนวิธี ก็เถาสังเคราะห์เป็น โลโกะนี้ในโลโกะญาณนั้น ทุกญาณ (ความรู้ในทุกๆ) ย่อม ยังสักกายทุจอันเป็นปัจจัยอำนาจความครอบงำเอาไว้ของอันกุ้มรุมให้ กลับ สุมวิญญาณ (ความรู้ในสมุทัย) ย่อมยังอุปทิทิฐิให้กลับ นิรโธธิญาณ (ความรู้ในนิรโธร) ย่อมยังอธิฏฐานทิฐิให้กลับ นั้นหนึ่ง ทุกๆ-