อวิชาที่เป็นมูลเหตุของโลก : หน้า 243/405

ประโยคสุข - วิชชามีกรณเปล่า กด ตอนที่ 1 - หน้าที่ 242 [อวิชาชามีเหตุ] ถามว่า ก็เพราะเหตุใด ในปัจฉากานนี้ อวิชา พระผู้มีพระ- ภาคอัญชาตร์ใบนี้เป็นต้น แม้อวิชาเป็นสิ่งไม่มีเหตุ (แต่) เป็นตัว มูลเหตุของโลก ดังปกติ (ประกอบ) ของพวกปกิ้ววัดด้วยหรือ? แก่ ว่า อวิชาเป็นสิ่งไม่มีเหตุหมายได้ เพราะเหตุของอวิชชาก็ได้คริสไว้ (ในพระบาลี) ว่า "อาสามุทยา อวิชชาสมุโท" - ความเกิดขึ้นแห่ง อวิชชามิเพราะความเกิดขึ้นแห่งอาสะ ดังนี้ แต่ว่าโดยปริยาย (คือเหตุ โดยอ้อม) ซึ่งเป็นเหตุ (ให้กล่าวไว้ว่าอวิชา) เป็นตัวมูลเหตุ ก็มีอยู่ ถามว่าก็ปริยายนี้คืออะไร ? แก้ว่า คือลความที่อวิชาเป็นสีละ (เป็น ยอดเหตุ) ในวัฏฏกุตา (คือพระธรรมเทคนคว่ำวัฏฏะ) จริงอยู่ พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อครัสดังกล่าวว่า "อุผกิญฺญูทธ์หลาย เมื่อถึงเบื้องปลายแห่งอวิชาไม่ปรากฏ หากใคร ๆ เข้าว่า 'ก่อนนี้ อวิชามิไม่มี มาภายหลังมันจึงเกิด' ดังนี้ใช่ แต่ที่แท้ ภวัตถามีสิ่งนี้ ๆ เป็นปัจจัยปรากฏอยู่" จะนี้ ถามว่า ก็เพราะเหตุอะไร พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อครัสดังกล่าว อ. ม. มู. ๑๒/๑/๐๐ ๒. อง. ทสค. ๒๕/๒๐.๐๒.๕๔