วิสุทธิมรรคนเปล ภาค ๓ ตอนที่ ๒๒๔ : หน้า 225/405

ประโยค - วิสุทธิมรรคนเปล ภาค ๓ ตอนที่ ๒๒๔ สุ่งขาวทองหลายมีเพราะปัจจัยคือวิสิษา ตตตา (ความมีเพราะปัจจัย อย่างนั้น) อย่างนี้แลต้องใด วิสิษา (ความไม่มีที่จะไม่มีเพราะ ปัจจัยอย่างนั้น) อย่างนี้แลต้องใด อัญญถฏตา (ความไม่มีธรรมอื่น... เพราะปัจจัยอืน) อย่างนี้แลต้องใด อภิปัณๆจตา (ความที่สิ่งนี้เป็น ปัจจัยของสิ่งนี้) อย่างนี้แลต้องใด ในธรรมมัน อันนี้เรียกว่าปฏิ - สมบูรณ์* ดังนี้เป็นต้น ก็เป็นอันตรธรรมที่เป็นปัจจัยทั้งหมดขึ้นเอง ว่าเป็นปฏิสนบาท โดยคำทั้งหลายที่เป็นไว้พน (ของปฏิสนบาท) มิตตตาเป็นต้น เพราะเหตุนัน ปฏิสนบาท บันฑิตพึ่งทราบว่า มีความเป็นปัจจัยแห่งธรรมทั้งหลาย มีรามระยะเป็นต้นเป็นลักษณะ มีการผูกพันทุกไว้เป็นรสร มีความเป็นทางผิดเป็นปัจจุบัน ก็แล ปฏิสนบาทนันนั้น พระผู้พระภาคเจ้าตรัสเรียกว่า ตถตา (ความมี เพราะปัจจัยอย่างนัน) เพราะความมีขึ้นแห่งธรรมนันๆ ก็เพราะปัจจัย ทั้งหลายนันๆ อันมาขาดไม่เกิดนั้นเทียว ตรัสเรียกว่า อวิสิษฏตา (ความไม่มีที่จะไม่มีเพราะปัจจัยอย่างนั้น) ก็เพราะเมื่อปัจจัยทั้งหลายถึง ความพร้อมกันเข้าแล้ว เป็นไม่มีที่จะธรรมทั้งหลายอันเกิดเพราะปัจจัย นันจะไม่มีขึ้นแน่แต่ครึ่งหนึ่ง ตรัสเรียกว่า อนัญญถฏตา (ความไม่มี ธรรมอื่นเพราะปัจจัยอื่น) ก็เพราะธรรม (ที่เป็นผล) อย่างหนึ่งไม่เกิด