วิชาธรรมกถา: ความเข้าใจเกี่ยวกับวิญญาณและองค์ประกอบ : หน้า 296/405

ประโยค- วิชาธรรมกถา(ภาค ๓ ตอน ๑ หน้า ๒๙๕) ฉันใดดีฉันเคยคนเคยผู้ท่องเที่ยวอยู่ในสงสารไม่มีผู้ ชักนำ ลากคราวก็ทำบุญ ลากคราวก็ทำกรรมมีให้ บุญบ้างฉันนั้น ต่อเมื่อใดข้าจักรัฐธรรมแล้วรัฐภัย สั่งดูได้ เมื่อฉันนั้น เพราะวิชชาสงบไป เขาจึงจักษิ เป็นอุปสัมบันในบุคคลไปได้ นี้เป็นวิชชากถาในบทว่า วิชชาปจญา สงบจรรา [แก่นะ สงบจรรา วิจาณา] (ต่อไปนี้เป็น) วิชชากถาในบท สงบจรรา วิจาณา กล่าวว่า วิญญาณ ได้แก่วิญญาณ ๖ มีคุณวิญญาณเป็นต้น ใน วิญญาณ ๓ นั้น จักวิญญาณ มี ๒ อย่าง คือ จักวิญญาณเป็นคุณคน(๑) เป็นอุคคลิมาก(๑) โสตวิญญาณ มานวิญญาณ ชิวหา- วิญญาณ กายวิญญาณก็ต่างกัน มโนวิญญาณนี้คือ มโนธาตุ ๒ เป็นกุศลวิญญาณและอกุศลวิญญาณ มโนวิญญาณธาตุเป็นอหนอฤๅ ๓ กาม- วารวิบากิจเป็นสกฤตุ ๕ รุปาวจิต ๕ อุปปาวจิต ๕ ดังนี้ ซึ่งเป็นอันรวมวิญญาณฝ่ายโลภะทางวิญญาณ ๓ นี้ ทั้งหมดด้วย กันได้ ๑๒ ส่วนวิญญาณฝ่ายโลภะว่าทั้งหลายไม่เป็นไปกว่าด้วย วิญญาณ เพราะฉะนั้นจึงไม่ถือเอา ในบทว่าวิญญาณมีเพราะปัจจัยคือสังขารนั้น หากมีคำถามว่า "ก็ฉันจะพึงราบได้อย่างไร วิญญาณมีประกอบดังกล่าวมานี้ มีฉัน -ปฐะเป็น วิชาธรรมกถา เข้าใจว่า มู่ผี เกิน เพราะขัดกับศัพท์นาม อย่าข้างหน้า และบทหลัง ๆ ต่อไปก็เป็น อง..วิชาธรรมก ถนั้น ในที่จึงแปลว่า มู่ผี ออก