วิสัชกรรมเปล ภาค ๑ ตอนที่ ๑๑๙ : หน้า 120/405

ประโยค - วิสัชกรรมเปล ภาค ๑ ตอนที่ ๑๑๙ ขบับ ๕ นี้แหละได้ เพราะธรรมบันฑ์ทั้งหลายมันนั้น นับเข้าในสังฆะ - ขบับ ๕ เพราะเหตุนัน พระมี่พระภาคเจ้าจริงตรัสขึ้นแต่ง ๕ เท่านั้น เพราะรวมอรรถธรรมที่ดีเป็นฉันอื่น ๆ ไว้นั้นได้ ประกอบ ๑ นัยสำหรับวิบัติฉบับโดยไม่ผ่อนใม่งยัง พึงทราบดังกล่าวมานี้ [นัยโดยอุปมา] ก็แล้ววิฉัฉในข้อว่า "โดยอุปมา" นี้ มันติพิพากษาทรง (ดังนี้) ว่า รูปปาถานั้นเปรียบเหมือนโรงพยาบาล เพราะเป็นที่อาศัยอยู่แห่งวิญญาณอุปาทานขันธ์อันเปรียบเหมือนคนไข้ โดยเป็นวิทุต (พื้นฐาน) เป็นทวารและเป็นอารมณ์ (แห่งวิญญาณนั้น) เวทนาอุปาทานขันธ์เปรียบเหมือนความไข้ เพราะเป็นธรรมชาติต่อภาระ สัญญาอุปาทานขันธ์เปรียบเหมือนสุขฐานแห่งความไข้ เพราะเป็นแดนเกิดแห่งเวทนาที่ประกอบด้วยอิทธิสราเป็นต้น โดยเป็นสัญญา (อุคคลา) มีภาสัญญาเป็นอานัติ สงสารอุปาทานขันธ์เปรียบเหมือนอุปกาดิกจากในแดนของสัญญาเปรียบเหมือนการเสพของแสง เพราะเป็นเหตุแห่งความไข้ต่อแต่ละนาน สมาบัติว่า "สงสารทั่งหลายอ่อนปุรงแต่งเวทนา เพื่อ (ให้คง) เป็นเวทนา (ตามสภาพ)" นัยเดียวกันนั้น วิญญาณอุปาทานขันธ์เปรียบเหมือนคนไข้ เพราะไม่พ้นจากความไข้คือเวทนา โดยกล่าวว่า "เพราะอุคคลา - ๔. มหาวิิกะ ความที่วาทนาเป็นธรรมนาถิดาภ พึงเห็นโดยความเป็นทุกข์ ๓ สถาน คือทุกขทุกาน - เป็นทุกข์เพราะความยากลำบาก วิปริตามกุ(ง) - เป็นทุกข์เพราะความแปรปรวน สังขารทุกข์ - เป็นทุกข์เพราะปรุงแต่ง ๒. ฯ. มนุฎวาร. ๑๑/๑๐๖