วิชาธรรมวรรณเปล่า ภาค ๓ ตอน ๑ : หน้า 130/405

ประโยค - วิชาธรรมวรรณเปล่า ภาค ๓ ตอน ๑ หน้า ๑๒๙ ทวารและอารมณ์มีจักุเป็นต้น ได้ชื่อว่าเป็นเหตุแห่งจิตเจตสิก ทั้งหลายนี้ เพราะเมื่อวาระและอารมณ์เหล่านั้นไม่มี (จิตเจตสิก) ก็ไม่มี ประการ ๑ ธรรมทั้งหลาย (มีจักุและรูปเป็นต้น) นั้น ได้ชื่อว่า อายตนะ ฯ แม้โดยเหตุเหล่านี้คือ โดยอรรถว่าเป็นสถานที่อยู่ ๑ โดยอรรถว่าเป็น บ่อเกิด ๑ โดยอรรถว่าเป็นทุ่มหนุม ๑ โดยอรรถว่าเป็นถิ่น (หรือ แห่ง) กำเนิด ๑ โดยอรรถว่าเป็นเหตุ ๑ โดยอรรถดังกล่าวมานะนี้แล เพราะเหตุนี้นิจ วิจฉาในอายตนะเหล่านี้พึงทราบโดยอรรถอย่างนี้ ก่อนว่า จักุค่อย จักุนันนั้นเป็นอายตนะ โดยอรรถตามที่กล่าวแล้วด้วย เหตุนี้จึงชื่อว่าธรรมตณะ [โดยลักษณะ] คำว่าลักษณะ คือวิธีฉันใดอายตนะเหล่านี้ พึงทราบโดยลักษณะ แห่งจักุเป็นต้นด้วย ก็แล้วแต่ลักษณะทั้งหลายแห่งจักุเป็นต้นเหล่านั้น ฯ บัณฑิตพึงทราบโดยที่กล่าวแล้วในบทธรรมนิเทศเกิด [โดยมีเพียงนัน] คำว่า ตาวตวโต คือ ตาวตวาโต - โดยความมีเพียงนั้น พระ พุทธธิบายมีข้อความว่า "หากมีคำว่า วิกรรธรรมทั้งหลายมีจักุเป็นอาทิกิ ๑. คือโดยอรรถว่า ชื่อว่าจักุพูระเห็นเป็นต้น และชื่อว่าจักุนัน เพราะเป็นที่ สิ้นต่อ เพราะเป็นที่อยู่เป็นต้น ที่กล่าวมาแล้ว ๒. ไม่สมกับบ้างต้น ที่เป็น จักุว่าวะ