วิถีธรรมครูเปลภาค ๓ ตอนที่ ๑๘๖ : หน้า 187/405

ประโยค - วิถีธรรมครูเปลภาค ๓ ตอนที่ ๑๘๖ อุปายาสเป็น (เจตสิก) ธรรมอันหนึ่งบังเกิดในสง่าภันธ์ อุปายาสนั้นมีความแผดเผิดจิตเป็นลักษณะ มีการทอดคอนไม่เป็นรส มีความตรงความเป็นไจปัญญา ส่วนว่า อุปายาสเป็นทุกข์ พึงทราบว่าเพราะความเป็นสง่าบทุกข์ เพราะแผดเผิดและเพราะทำร่างกายให้เมื่อยชัดด้วย เพราะเหตุนี้นักปราชญ์จึงกล่าวคำประพันธ์นี้ไว้ว่า จิตฎสุด จ ปริหนนา ปป ๆ ทุกข์ ไป ๆ โดด โอฌตโต อุปายาส ย่อมยังทุกข์ไปให้คิด ทุกข์นั้นว่ามี ประมาณยิ่ง เพราะทั้งแผดเผิดจิต ทั้งทำให้ เมื่อชิดเหตุเนื่อง อุปายาส พระผู้มีพระภาคเจ้า จึงตรัสว่า เป็นทุกข์ นี้เป็นวิจินฉันในอุปายาส [เปรียบเทียบโลภะรินทะอุปายาส] ก็แล้ว ในโลภะ รินทะ และอุปายาสนี้ โลภะ พึงเห็นเหมือน การที่ (น้ำ) เดือดอยู่ในภาชนะด้วยไฟอ่อน ๆ ประดาษ พึงเห็น ดังการ (ลั่น) ออกจดากษณะแห่งนี้เมื่อด้วยไฟแรง อุปายาส พึงเห็นเช่นการเดือดจะแห้งไปออยู่ในภาชนะนั้นเอง แห่งน้ำที่เหลือ จาก (ลั่น) ออกข้างนอกแล้วไม่พอจะ (ลั่น) ออกอีก [อุปปายสัมโพธุกทุกข์] การร่วมข้ากับสัตว์และสังจากทั้งหลายที่ไม่ชอบใจ ถืออัปปาย สัมโพธิ อัปปายสัมโพคนั้น มีการพบปะกับสัตว์และสังจากที่ไม่ ปรารถนาเป็นลักษณะ มีการทำความดับใจเป็นธรร มีความเกิด