วิญญาณธาตุภาค ๑ ตอนที่ ๑ : หน้า 142/405

ประโยค - วิญญาณธาตุภาค ๑ ตอนที่ ๑ หน้าที่ 141 ธาตุ" ดังนี้ เทนุกัมมาตถุ เป็นธรรมธาตุแท้ มังจะเป็นโนวิญญาณธาตุ ก็ได้เหมือนกัน เพราะ (มี) บทกล่าว "ธรรมทั้งหมดที่เป็นกุศลทั้งปวง ชื่อเทนุกัมมาตถุ" พยาบาทถุ วิญญาณธาตุ อวิชชาธาตุ อวิชชาสารถุ สุขธาตุ ทุกธาตุ โสมันธาตุ โมหมันธาตุ อุปฺยนฺวาทธาตุ อวิชฺชาธาตุ อารมภ- ธาตุ นิกมฺมธาตุ ปรํกมฺมธาตุ ฯ เป็นธรรมธาตุเหมือนกัน หนี้ธาตุ มัชฌิมธาตุ ปติวฺฑฺฐธ ติอรฺตู. ฯ นั่นเองเหละ จริง อยู่ ธาตุมีอากัปจัญญาเป็นต้น ที่ลาว ก็เป็นธาตุ ที่ปลานกลางและ ที่ประณีต ก็เป็นมัชฌิมธาตุ และปติวฺฑฺฐธาตุ แต่ (เมื่อว่า) โดย นิปิายาย (สังอิง) ธรรมธาตุและอวิญญาณธาตุทั้งหลายฝ่ายอุคุล จัดเป็นธาตุ ธาตุทั้งสอง (นั่น) ฝ่ายอคุลและอพฺพธฺดู ฯ และ จักุธาตุเป็นต้นด้วยที่เป็นโลเกยะ จัดเป็นมัชฌิมธาตุ ส่วนธรรมธาตุ และมโนวิญญาณธาตุที่เป็นโลกละ ฯ จัดเป็นปติวฺฑฺฐธาตุ ปฏิวฺฒโธ.โสธฺ วาโยธา ก็ได้แก่ผู้จุติพรรษ ฯ อปิ ธาตุและอากาสธาตุ จัดเป็นธรรมธาตุ วิญญาณธาตุค ุเป็นสังขพะแห่ง วิญญาณธาตุ ๗ มิจฉาวิญญาณเป็นต้นนั้นแหละ ๑. อก. วิ. ๓๕/๑๑๐๖. ๒. อก. วิ. ๓๕/๑๑๐๗. ๓. มหากิยาว่า วิญญาณธาตุ โดยทั่วไปแล้วเป็น ๆ แต่ในที่น่ำถือเอาตามโมนฺธุ (ธาตุ) เข้าด้วย จึงเป็น ๗ เพราะโมนฺธุเป็นทั้งปรููราจิรณและป้องจากวิลัย วิญญาณธาตุนี้ (หมายความว่ามโนธุมีอู่ก่อนวิญญาณธาตุ และเมื่อวิญญาณธาตุคับ ไปแล้ว มโนธุถึงไปอยู่ เช่นนั้นกระมัง ?)