วิทยาธรรมภาค ๓ ตอนที่ ๒๘๙ : หน้า 290/405

ประโยค - วิทยาธรรมภาค ๓ ตอนที่ ๒๘๙ (อัญฆาสัขยของ) เวไนยสัตว์ทั้งหลายบ้าง ในลานบุปผาเพราะเป็นเหตุและผลประธาน ลงบุปผาเพราะเป็นเหตุปรากฏ (เห็นเด่นชัด) ลงบุปผาเพราะเป็นเหตุอธิษฐาน (เฉพาะ) ขยายความว่า พระผู้พระภาคเจ้าตรัสเอกเหตุและเอกผลด้วย เพราะความเป็นเหตุประธานและผลประธาน เช่นในบทว่า ‘ผาสูปาจาย เวทนา’ เหตุว่าผลัสเป็นเหตุแห่งเวทนา because กำหนดเวทนาตามกรณีว่าสะ เวทนาเล่าก็เป็นประธานผลแห่งผัสสะ เพราะกำหนดผัสสะตามกรณีว่าสะ ตรัสเอาเหตุ เพราะความปรากฏ เช่นในคำว่า ‘สมุทโชฎฐา อาพาธา’ - อาพาธทั้งหลายที่สมะหะแะเป็นสมุทฐาน' เพราะว่าในอาพาธนี้สมะหะเป็นเหตุที่ปรากฏ เหตุอื่นมีกรรมเป็นต้นไม่ปรากฏ ตรัสเอาเหตุเพราะความเป็นเหตุอธิษฐาน เช่นในคำว่า ‘แบกอิ วิกฺขุ อฏฺฐปา ธมฺมาภา สพฺเพ เณ’ โยนิโสมนสิการบูรณา ดูกรภิกษุทั้งหลาย อกุศลธรรมทั้งหลายเหล่านั้นได่่หลาย(บรรดามี) อกุศลธรรมทั้งหลายนี้วิมังสา โยนิโสมนสิการเป็นบุล ก็เพราะโยนิโสมนสิการเป็นเหตุอธิษฐาน เหตุอื่น ๆ วิตกฺและอารมณ์เป็นต้นเป็นเหตุสาธารณะแก่กุศลทั้งหลายและ เพราะเหตุว่าม ในปัจจุบันการนี้ อวิชชานี้ เมื่อเหตุแห่ง สังขารทั้งหลายอันมิ้วดดู อารมณ์และสหธรรมเป็นตันิอันมีอยู่ ก็ทราบว่าเพราะผผู้พระภาคเจ้า ทรงแสดง โดยความเป็นเหตุแห่งสังขาร ๑. เช่นว่า เวทนา อาทิผสสะอันเป็นที่ตั้งแห่งสุขวามเนิดขึ้น ชื่อว่าสุขเวทนา ๒. อง. ทสก. ๒๕/๑๑๒