ปฏิจจสมุปบาทและวิถีธรรม : หน้า 233/405

ประโยค - วิถีธรรมครบเปล่า ๓ ตอนที่ ๒ เรียกว่า ปฏิจจสมุปบาทเหมือนกัน โดยโวหารแห่งผล ดังเช่นในทางโลก ก่อนน้ำอ้อมอันเป็นปัจจัยแห่งสมะ เขาเรียกกันเสียว่า 'ก่อนสมะ' และเหมือนอย่างในทางศาสนา ความดิ้นขึ้นแห่งพระพุทธทั้งหมดอัน เป็นปัจจัยแห่งความสุข ท่านก็กล่าวเสียว่า 'ความดิ้นขึ้นแห่งพระพุทธ ทั้งหลายเป็นสุข' จะนั่น อีกนัยหนึ่ง กลุ่มเหตุนี้เรียกว่า 'ปฏิจจ' เพราะอรรถว่า 'ถิ่น เฉพาะหน้ากัน' และกลุ่มเหตุนี้เรียกว่าสมุทท ด้วย เพราะอรรถว่ายังธรรมทั้งหลายที่ไปด้วยกัน ให้เกิด จริงอยู่ กลุ่มเหตุของความปรากฏ (เกิดขึ้น) แห่งธรรมทั้งหลาย มีสังารเป็นอาติ ที่ทรงแสดงไว้โดยหัวข้อเหตุเป็นข้อ ๆ มีวิชชา เป็นต้นนั้นได กลุ่มเหตุนั้น เรียกว่า 'ปฏิจจ' เพราะทำอรรถวิเคราะห์ ว่าสุดบ่จอธรรมที่เป็นองค์แห่งความรวมกลุ่ม ต่างถึงเฉพาะหน้า กันและกัน คือไปพบหน้านั้นและกัน (หมด) โดยอรรถว่า (รวมกัน) ยังพลำไปให้สำเร็จ และโดยอรรถว่าไม่มี (ผลอะไร) ขาดตกพร่อง ไป (และ) กลุ่มเหตุนี้นั้น ยังธรรมทั้งหลายที่ไปด้วยกัน คือธรรมที่มี ความเป็นไปไม่แยกกันและกันนั้นและให้เกิดขึ้น เพราะฉะนี้ กลุ่มเหตุ นั้นจึงเรียกว่า 'สมุทท' ด้วย (ดังนี้) กลุ่มเหตุ จึงได้ชื่อปฏิจจสมุปทา เพราะกลุ่มเหตุรั้งถึงเฉพาะหน้า ดังนั้นกันด้วย ยงธรรมที่ไปด้วยกันให้เกิด ด้วย ดังกล่าวมานี้อีกนัยหนึ่ง นอกจากนี้ยังมี