หลักฐานธรรมาภายในคัมภีร์พุทธโบราณ : หน้า 108/604

หลักฐานธรรมาภายในคัมภีร์พุทธโบราณ 1 ฉบับวิชาการ ความรุ่งเรืองของพระพุทธศาสนาในประเทศไทยในอดีต นอกจากจะแสดงออกด้วยพุทธศิลป์แล้ว ยังเห็นได้จากการศึกษาฝ่ายปริกติและการปฏิบัติของคณะสงฆ์และชาวพุทธอีกด้วย กล่าวคือ ในฝ่ายบริคติ มีการรณรงค์ธีในพระพุทธศาสนาขึ้นมาจำนวนมากโดยพระเณรชาวไทย รวมทั้งที่รับมาจากต่างประเทศแล้วเผยแพร่ในประเทศไทยด้วย เป็นภาษาบาลีบ้าง ภาษาท้องถิ่นบ้างในเวลาเดียวกันในฝ่ายปฏิบัติที่มีกระจายอยู่ในสมาคมและทรงคุณวิศษษจำนวนมากในภูมิภาคต่างๆ ทั่วประเทศ ปรากฏการณ์นี้ยังดำเนินต่อเนื่องมาจนถึงยุคสมัยของพระมงคลเทพมุนีและยุคปัจจุบัน 2.3.2. การศึกษาและปฏิบัติของสงฆ์ไทยในช่วงต้นชีวิตสมณะของพระมงคลเทพพุทธามีชีวิตอยู่ในช่วง พ.ศ. 2427-2502 เป็นช่วงเวลาที่ในประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลงระบบการปกครอง และมีการจัดระบบการศึกษาส่วนกลางทั้งในฝ่ายพุทธจักรและอาณาจักรซึ่งทั้งหมดนั้นเกิดขึ้นในเวลาที่แตกต่างกัน การจัดระบบการศึกษาส่วนกลางของสงฆ์มีจุดเริ่มต้นจากพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ฉบับ พ.ศ. 2445 ซึ่งมีวัตถุประสงค์รวมพระภิกษุทั้งประเทศไทยไว้ภายใต้การปกครองระบบการบริหารจัดการแบบเดียวกันจากส่วนกลาง (Tiyavanich 1997: 40) แต่กว่าที่การเปลี่ยนแปลงจะมีผลในทางปฏิบัติจริงนั้นเป็นเวลาที่ควรจะภายหลังจากที่พระมงคลเทพมุนีอุปสมบทไปแล้วหลายปี ซึ่งนับเป็นช่วงท้ายๆ ของการศึกษาภริยธรรมของท่าน