หลักฐานธรรมในคัมภีร์พุทธโบราณ : หน้า 442/604

หลักฐานธรรมภายในคัมภีร์พุทธโบราณ 1 ฉบับวิชาการ การกำหนดนิิมิตความสว่างที่แสดงไว้ในคัมภีร์โยคาวจรและที่สอนอยู่ใน วิชาชธรรมภาย จึงนับว่าสอดคล้องกัน และเป็นวิธีการเก่าแก่ที่ปฏิบัติมาแต่ โบราณกาลดังอุปฐานในพระไตรปิฎกบาลี ค. การดับกิเลสกับลมหายใจหยุด ดังได้กล่าวข้างต้นว่าภาวะที่สำคัญในการเจริญสมาธิวาณของโยคาวจร คือ นิสสาสาวะ ซึ่งหมายถึงภาวะที่ลมหายใจหยุดนิ่งและตัดการรู้รู้สิ่งต่างๆ ภายนอกอบตัวโดยสิ้นเชิง ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าตรงกันกับนิธสมบัติ หรือ สัญญาเวทนิติธร ที่แสดงไว้ในพระไตรปิฎกบาลีว่า เป็นสมาธิตดับสัญญา และเวทนา ผู้เข้าสมาธิดี วิธีสังขาร กายสังขาร และจิตสังขาร ดับไป ตามลำดับ (ม.ม. 12/510/549; ส.ส. 18/564/362) มีคำอธิบายแสดงไว้ในพระไตรปิฎกว่ า “วจีสังขาร” อันได้แก่วิตกวิจาร นั่นดับไปตั้งแต่บานที่ 2 ส่วน “กายสังขาร” คือ ลมหายใจเข้าออกจะดับไปใน บานที่ 4 75 และ “จิตสังขาร” ได้แก่ สัญญาและเวทนาดับในสัญญาเวทิต นิรีโอ หรือในโรจนะบัณฑิต (ข.อุปบ.) 31/222/145) การดับของกายสังขารคือ ลมหายใจเข้าออกในสภาวะของนิรีโอสมาบัติ นั่น ได้แก่ ลมสาสวาด ซึ่งคัมภีร์อัชฌา ธรรมานำมาเกี่ยวโยงเข้ากับการกำจัด 75 อนิ่ง การดับไปของกายสังขราในบานที่ 4 นั้นมีแสดงไว้ในบทอธิกรณ์ว่า “ภิกฺขุในธรรมวินัย นี้ บรรลุอุตตฐานไม่มีทุกข์ ไม่มีสุข เพราะละสุขะทุกข์และดับสมมุติโมทนัสก่อนๆ ได้ มีอุบกา เป็นเหตุให้สมาธิรออยู่ ภิกฺขุทั้งหลาย ภิกฺขุเป็นผู้นี้มีการสังขารอันสงบระงับแล้ว อย่างนี้แล ฯ” (อญฺหสก 24/20/33)