หลักฐานธรรมาภายในคัมภีร์ทูพุทธโบราณ 1 : หน้า 422/604

หลักฐานธรรมาภายในคัมภีร์ทูพุทธโบราณ 1 ฉบับวิชาการ 3. วิบัติสนาฏูวะ แบ่งเป็น 2 ประการคือ ศรัทธาธรรม (สมรรถนะธรรม) และ ปัญญาธรรม (วิบัติสนาฏูวะ) ท่านแนะนำให้ปฏิบัติศรัทธาระก่อนโดยอาจ เลือกอย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างก็ได้ เมื่อมีศรัทธาแก่กล้าดีแล้วจึงปฏิบัติ ปัญญาธรรมต่อไป โดยอาจเลือกวิบัติสนาฏูแบบใดแบบหนึ่ง ได้แก่ ทีปฏิวิสาธิ ธรรม สะลักษณวิสสนา 3 ดวง95 ภาวนาอนุปสสนา 7 ดวง มหากวานวิบัติสนาฏ 11 ราศี มหาวชิรวิบัติสนาฏ 18 ดวง96 เป็นต้น 65 สลักขอณวิสสนา 3 ดวง น่าจะหมายถึง อนิจฉาปสสนา ทุกขาขปสสนา และ อนัตตาปสสนา 66 คำเรียบไม่ได้ให้รายละเอียดวิสสนาเหล่านี้ว่าหมายถึงอะไร เป็นไปได้ว่าอนุสสนาและวิสสนาเหล่านี้ จะมีความเกี่ยวข้องอย่างใดอย่างหนึ่งกับอนุสสนา 18 ประการที่ควรรู้ยิ่ง (อภินิยม) ที่กล่าวไว้ในคำบริบูรณ์มหามรรค ได้แก่ 1. อนิจฉาปสสนา 2. ทุกขาขปสสนา 3. อนัตตาปสสนา 4. นิพพานปสสนา5. ราคาปสสนา 6. นิธิธานุปสสนา 7. ปฏิสังขารปสสนา 8. ยานปสสนา 9. อยูปสสนา 10. วิริยะปสสนา 11. อนิสมารปสสนา 12. อัปปสิทธิปสสนา 13. สัญญาปสสนา 14. อริปัญญารัมวิสสนา 15. ยกฤทธิญาณะนะ 16. อาทิตย์านปสสนา 17. ปฏิสังขาปสสนา 18. วิวรมาณาปสสนา ( ขานุป., 31/48/30-1 ) อนุสสนา 18 ประการนี้มีบทความและขยายความไว้มาหลายเม้มในคำบริสมัยมหามรรคโดย มักกล่าวไว้ในบทก่อนการเข้าถึงโสดาปัตติผล องค์ คำบริสาธาต้มานญาติก ได้ แจกแจงอนุสสนา 18 ประการนี้โดยเรียกว่า “มหาวิปสนา 18 ประการ” และระบุว่า อนุสสนา 7 ประการ หมายถึง 7 ลำดับแรกใน 18 ประการนี้ คือ ตั้งแต่ตอนจนอนุสสนา จนถึง ปฏิสนธิสาคนอนุสสนา (อ.ศ.75) เป็นไปได้ว่า อนุสสนา 7ในคำบริญูกล่าวคือหมายถึงอนุสสนา 7 ประการแรกนี้ และ มหาวิปสนาได้แก่อนุสสนาเหลอืนก็เหลืออีก 11 ประการ ซึ่งมีอธิบายกันทั้งหมดจะประกอบเป็น “มหาวชิรวิบสนา” 18 ดวง ที่ถูกเรียกว่า “มหาวิปสนา 18 ประกาศ” อย่างไรก็ดี ที่กล่าวมานี้เป็นเพียงข้อมูลอุทธาหุนเท่านั้น คำแนะนำจากท่านผู้รู้ในเรื่องนี้มีคุณค่ายิ่งต่อ การปรับปรุงงานวิจัยนี้ดังต่อไป “สตุต” ว อนุสสนาสุทธิ์ ๑๐๑ สตฺ อนุสสนา นาม อนิจฉาปสสนา ทุกขาขปสสนา อนุตตา ปุนฺทิฆา ปูรณาปสสนา วิริยานุปสสนา นิรามาณปสสนา ปฏิสนธิคามปสสนา ขยายปสสนา ยานปสสนา วิริยามานุปสสนา อนุตตปสสนา อปปสิทธิปสสนา สัญญาปสสนา อริปัญญารัมวิสสนา อุปปสสนา อนิสมารปสสนา อปปสิทธิปสสนา อนุตตปสสนา อปปิฏบาทปสสนา สงตฺดาว อนุสสนาสุทธิ เอตฺ ต สตฺ อนุสสนา นาม อนิจฉาปสสนา ทุกขาขปสสนา อนุตตา ปุนฺทิฆา ปูรณาปสสนา วิริยานุปสสนา นิรามาณปสสนา ปฏิสนธิคามปสสนา ขยายปสสนา ยานปสสนา วิริยามานุปสสนา อนุตตปสสนา อปปสิทธิปสสนา สัญญาปสสนา อริปัญญารัมวิสสนา อุปปสสนา อนิสมารปสสนา อปปสิทธิปสสนา อนุตตปสสนา อปปิฏบาทปสสนา สงตฺดาว อนุสสนาสุทธิ เอตฺ ต สตฺ อนุสสนา นาม