หลักฐานธรรมาภายในคัมภีร์พุทธโบราณ : หน้า 184/604

หลักฐานธรรมาภายในคัมภีร์พุทธโบราณ 1 ฉบับวิชาการ สัญญาแต่ละประการมีเนื้อหาหลากขยายความไวไม่เกินหนึ่งย่อหน้า ดังนี้ สมาธิประกอบด้วยสัญญาในความไม่มามเป็นไฉน ? ภิกษุในธรรมวินัยนี้อยู่ที่ใคร่ไม้เรือนวังหรือกลางแจ้ง ย่อมพิจารณากายนี้ตามที่เป็นอยู่ ตั้งแต่ฝ่าเท้าขึ้นมา มีผิวหนังปกคลุม จนถึงปลายเส้นผม ว่าเต็มไปด้วยความไม่สะอาดนับนับได้แก่ ผม ขน เล็บ ... ฯลฯ ไขข้อ กะโหลก และมันสมอง นี่คือความเป็นหนึ่งไม่หวั่นไหวแห่งจิตของบุคคล (ผู้รับรู้) ตามความเป็นจริง ที่เรียกว่า “สมาธิประกอบด้วยสัญญาในความไม่มาม” (Glass and Allon 2007: 138-9) ในส่วนของสัญญาที่เหลืออีก 3 ประการก็คล้ายกัน เพียงแต่เปลี่ยนสิ่งที่พิจารณาเท่านั้น กล่าวคือ ในกรณีของมรณสัญญาให้พิจารณาว่าเราจะต้องตาย เราจะไม่ดำรงอยู่าน เราจะต้องอันตรธานไป แล้วพระสูตรสรุปว่า นี่คือความเป็นหนึ่งไม่หวั่นไหวแห่งจิตของบุคคลผู้รับรู้ตามความเป็นจริง เรียกว่า “สมาธิประกอบด้วยสัญญาในความตาย” ในกรณีของสัญญาในความเป็นปฏิกูลของอาหารให้พิจารณาว่า นี่คืออุจจาระ น้ำลาย อาเจียน อาหารเก่าไม่สะอาด แล้วพระสูตรสรุปว่า นี่คือความเป็นหนึ่งไม่หวั่นไหวแห่งจิตของบุคคลผู้รับรู้ตามความเป็นจริงที่เรียกว่า “สมาธิประกอบด้วยสัญญาในความปฏิกูลของอาหาร” และในกรณีของความไม่เนียนดีในโลกทั้งปวง คำภิรานะแนะนำว่า เมื่อมองเห็นหมู่บ้าน เมือง ตำบล หรืออื่นๆ ก็ไม่ดีเอง ไม่ทำความพอใจ ให้พิจารณา