หลักฐานธรรมในคัมภีร์พุทธโบราณ : หน้า 292/604

หลักฐานธรรมภายในคัมภีร์พุทธโบราณ 1 ฉบับวิชาการ ในพระพุทธศาสนานั้น รูปกาย (physical body) มีบทบาทในฐานะเป็นที่ตั้งของจิต ซึ่งกายหรืออัตภาพของแต่ละคนโดยทั่วไปจะทราบกันดีว่า จะมีขนาดกว้าง 1 ศอก ยาว 1 วา หนา 1 คืบ ของคนคนนั้น และกายยังประกอบด้วยธาตุสี่คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ ในโรคัตสรสูตร พระพุทธองค์ได้เปรียบอัตภาพหรือรูปกายวาเป็นโลกชนิดหนึ่งดังนี้ เราย่อมบัญญัติโลก เหตุเกิดแห่งโลก ความดับแห่งโลก และปฏิมาทครื่องให้ถึงความดับแห่งโลก ในอัตรภาพอันมีประมาณวาหนึ่ง มีสัญญา และมีใจเท่านั้น (ส. ส. 15/298/89) อรรถกถาแห่งโรคัตสรสูตรอธิบายว่า โลกคือ ทุกข์สอง. กล่าวว่าคือ สุขทุกสอง. กล่าวว่าคือโรคสอง. กล่าวว่าปฏิทคือ มรรคสอง พระผู้พระภาคเจ้าจาระแสดงว่า ผู้มีอายุเราอ่อนไม่บังอัตตสิบจะ 4 เหล่านี้ลงในหมู่และไม้เป็นต้น แต่เราอ้อมบัญญัติลงในภายนี้ที่มีมหาสุต 4 เท่านั้น (ส. อ 1/109/112) จากคำอธิบายนี้สามารถวิเคราะห์ได้ว่า โลกบัญญัติคืออรูปายนี้เป็นที่ประชุมรวมของธรรสสี คือ ทุข์ สุมเหย นิรโธ และมรรค นั่นหมายถึงว่า โลกคืออรูปายนี้ยังเป็นที่ตั้งแห่งธรรมหรรคด้วย คำว่า “มรรค” ในที่นี่ หมายถึงหนทางแห่งความดับทุกข์ เพราะจิตที่ถูกส่งออกนอกทางคือสมุทัย (เหตุที่ทำให้เกิดทุกข์) ย่อมมีผลคือตวามทุกข์ ส่วนจิตที่ถูกส่งกลับเข้าสู่ภายในคือมรรค จะเป็นผลคือความดับทุกข์ (นิรโธ)