อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - ความแปรผันแห่งรูป : หน้า 22/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 22 กันว่า รุปปติ ทั้งนั้น เพราะฉะนั้น จะประโยชน์อะไรด้วยศัพท์ มี สิต ศัพท์ เป็นต้นฯ ก็ศัพท์ว่า สีต เป็นต้นนั้น อรรถที่จะให้รู้ว่า ความ แปรผันแห่งรูปอันวิโรธปัจจัยมีเย็นเป็นต้นถูกต้องแล้ว ปรากฏชัดกว่า เพราะฉะนั้น ความแปรผันเช่นนั้นแหละ ท่านประสงค์เอาในบทว่า รุปปติ นี้ ฯ ประท้วงอีกว่า ถ้าเช่นนั้น การบัญญัติว่ารูปในพรหมโลก จะมีได้อย่างไร เพราะในพรหมโลกนั้น วิโรธปัจจัยมีเย็นเป็นต้น ที่เป็น เครื่องเบียดเบียนหามีไม่ ฯ เฉลยว่า แม้ปัจจัยที่เบียดเบียนจะไม่มี ก็ จริงอยู่ แต่ก็มีปัจจัยที่ค้ำชู เพราะฉะนั้น ความแปรผันในพรหมโลกนั้น ย่อมมีได้ด้วยอำนาจแห่งปัจจัยที่ค้ำชูนั้น ๆ อีกอย่างหนึ่ง การบัญญัติว่า รูป ในพรหมโลกนั่นมีได้ เพราะไม่ล่วงเลยสภาพแห่งความแปรผันนั้น ไปได้ฯ พอทีไม่ควรชักช้านัก ฯ ๆ ธรรมชาติที่ชื่อว่านิพพาน เพราะอรรถว่า ออกจากตัณหา ที่ท่าน เรียกว่า "วานะ" เพราะร้อยรัด คือเย็บไว้ ซึ่งภพน้อยและภพใหญ่ หรือเพราะอรรถว่า เป็นเครื่องดังไฟ มีไฟคือราคะเป็นต้นฯ เพราะเหตุที่การแสดงสภาพแห่งธรรมที่มีวิภาค จะเว้นวิภาคเสีย ไม่ได้ ฉะนั้น ในบัดนี้ ท่านอาจารย์เมื่อปรารภจะแสดงจำแนกจิตด้วย อำนาจแห่งข้อเบ็ดเตล็ดมี ภูมิ ชาติ และสัมประโยคเป็นต้นก่อน เพื่อจะแสดงวิภาคแห่งอรรถที่ตรัสไว้ในอภิธรรม ตามที่ยกขึ้นแสดงไว้ โดยลำดับแห่งอุเทศ จึงกล่าวคำมีอาทิว่า ตตฺถ จิจจ์ ตาว ดังนี้ ฯ ตาว ศัพท์ ย่อมเป็นไปในอรรถแห่งศัพท์ว่า "ปฐม" นี้ ฯ ก็เนื้อความใน