ความหมายของทานและศีลในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 226/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 226 และในทวารแห่งกรรม ๓ อย่าง บัณฑิตควรถือเอาโดยนัยอันมาแล้ว ในปกรณ์ทั้งหลายมีอรรถกถาเป็นต้น ન [อธิบายความหมายของศัพท์ว่า ทาน เป็นต้น] ธรรมชาติที่ชื่อว่าทาน เพราะอรรถว่า เป็นเหตุอันเขาให้แห่ง วัตถุมีข้าวเป็นต้น ได้แก่เจตนาเป็นเหตุบริจาค ฯ ในบุญกิริยาวัตถุมี ศีลเป็นต้น แม้ที่เหลือ ก็มีนัยอย่างนี้ ฯ ธรรมชาติที่ชื่อว่าศีล เพราะ อรรถว่า ตั้งไว้ฯ ธรรมชาติที่ชื่อว่าศีล เพราะอรรถว่า เป็นเครื่องตั้งมั่น คือตั้งอยู่โดยชอบแห่งจิต ฯ อธิบายว่า ตั้งกายกรรมและวจีกรรมไว้ถูก คือดำรงไว้โดยชอบฯ อีกอย่างหนึ่ง ชื่อว่าศีล เพราะอรรถว่า รวมเข้า ไว้ อุ้มธารกุศลไว้ฯ ก็ความเป็นที่รองรับกุศลทั้งหลายไว้ ชื่อว่าการอุ้ม ธารไว้ ในที่นี้ ฯ สมจริงตามพระดำรัสที่พระผู้มีพระภาคเต้าตรัสไว้ว่า "สีเล ปติฏฺฐาย"" (นรชนตั้งมั่นแล้วในศีล) ดังนี้เป็นต้น ฯ ธรรม ชาติที่ชื่อว่าภาวนา เพราะอรรถว่า เป็นเหตุอบรม คือส้องเสพ ได้แก่ เจริญกุศลธรรมฯ ที่ชื่อว่าอปจายนะ เพราะอรรถว่า เป็นเหตุที่บุคคล ประพฤติอ่อนน้อม คือกระทำสามีจิกรรมด้วยอำนาจการบูชาฯ ภาวะ แห่งชนผู้ขวนขวายในการกระทำกิจนั้น ๆ ชื่อว่าเวยยาวัจจะ ๆ ที่ชื่อว่า ปัตติทาน เพราะอรรถว่า เป็นเหตุที่บุคคลให้ส่วนบุญที่เกิดในสันดาน ตนฯ ที่ชื่อว่าปัตตานุโมทนา เพราะอรรถว่า เป็นเหตุอนุโมทานส่วน บุญฯ ที่ชื่อว่าธัมมัสสวนะ เพราะอรรถว่า เป็นเหตุฟังธรรมฯ ที่ชื่อว่า ห์นี้ไม่ปรากฏในที่อื่น ๆ ๒. สํ. ส. ๑๕/๒๐- ๑. วิเคราะห์นี