อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 418 : หน้า 418/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 418 ในการอธิษฐาน) ฯ ความไม่ออกก่อนเวลาที่กำหนดไว้ (หย่อนกว่า เวลาที่กำหนดไว้) สามารถออกตามอำนาจตามที่กำหนดไว้ ชื่อว่า วุฏฐานวสี (ความคล่องแคล่วในการออก) ฯ อธิบานไว้เท่านี้ ไม่ต้อง เยิ่นเย้อนัก ๆ ก็ความคล่องแคล่วในการพิจารณา สำเร็จแล้วด้วยความ คล่องแคล่วในการนึกนั่นแล ฯ จริงอยู่ ชวนะทั้งหลายในลำดับแห่ง อาวัชชนะนั่นเอง ชื่อว่าปัจจเวกขณชวนะ ฯ [อธิบายรูปฌานและอรูปฌาน] ๆ ๆ ท่าน คำว่า วิตกฺกาทิโอฬาริกงฺค์ ปหานาย ความว่า เพื่อความ ไม่เกิดขึ้นแห่งองค์มีวิตกเป็นต้นที่หยาบ กว่าฌานมีทุติยฌานเป็นอาทิ ในขณะแห่งฌาน ฯ บทว่า ปทหนฺโต คือ กระทำบริกรรมอยู่ๆ แต่ บัณฑิตพึงเห็นว่า อุปจารภาวนาของพระโยคีนั้น จัดว่าสำเร็จแล้ว จำเดิมแต่ข่มความยินดีในธรรมมีวิตกเป็นต้นได้ ฯ บทว่า ยถาร คือ สมควรแก่อารมณ์มีกสิณเป็นต้น ซึ่งเป็นอารมณ์ของฌานนั้น อาจารย์กล่าวคำว่า อากาสวชชิเตสุ ดังนี้ ก็เพราะกสิณคืออากาศไม่ อาจจะเพิกถอนได้ ฯ บทว่า กสิณ ได้แก่ ปฏิภาคนิมิตที่เป็นกสิณ ฯ บทว่า อุคุฆาเฏตฺวา ได้แก่ ยกเลิกด้วยอำนาจไม่ทำไว้ในใจ ฯ หลาย บทว่า อนนุตวเสน ปริกมุม กโรนฺตสฺส ความว่า เมื่อพระโยคี กระทำบริกรรม ปรารภอากาศว่า อากาศไม่มีที่สุด ๆ แต่ไม่ใช่กระทำ บริกรรมว่า ไม่มีที่สุด ๆ อย่างเดียวฯ แม้ในวิญญาณัญจายตนะ ก็มี นัยอย่างนี้ ฯ ท่านอาจารย์ทั้งหลายกล่าวว่า พระโยคีแม้ไม่กล่าวว่า อนนฺต์ (ไม่มีที่สุด) ก็ควรทำไว้ในใจว่า อากาศ ๆ วิญญาณ ๆ ฯ