การศึกษาความตายและกรรมในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 197/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 197 นี้เป็นหมวด ๔ แห่งกรรมในอธิการนี้ ฯ [กำหนดความตายด้วยเหตุ ๔ อย่าง] ชื่อว่าความเกิดแห่งมรณะ (คือความเกิดตาย) มี ๔ อย่าง คือ เพราะสิ้นอายุ ๑ ๑ เพราะสินกรรม ๑ เพราะสิ้นทั้ง ๒ อย่าง ๑ เพราะ กรรมเข้าไปตัดรอน ๑ (นิมิต ๓ อย่างปรากฏแก่ผู้จะตาย] 1 อนึ่ง ก็กรรมที่ให้เกิดปฏิสนธิในภพอื่น หรือกรรมนิมิตมีรูป เป็นต้นที่ตนเคยได้ และสิ่งเป็นเครื่องอุปกรณ์ในเวลากระทำกรรมนั้น หรือคตินิมิตที่ตนจะพึงเสวย และเป็นเครื่องอุปโภคในภพที่จะบังเกิดใน ลำดับ มาปรากฏเฉพาะหน้าตามสมควรในเวลาใกล้จะตาย ของเหล่า สัตว์ผู้กำลังจะตาย ย่อมปรากฏขึ้นในบรรดาทวารทั้ง ๖ ทวารในทวาร หนึ่ง ด้วยกำลังแห่งกรรมฯ ต่อจากนั้น จิตสันดาย (ความสืบต่อแห่ง จิต) ปรารภอารมณ์ตามที่ปรากฏนั้นนั่นแล บริสุทธิ์หรือเศร้าหมอง ตามสมควรแก่กรรมที่กำลังจะให้ผล ดุจโอนเอนไปในภพที่จะบังเกิดนั้น ตามสมควรแก่ภพที่จะเกิด ย่อมเป็นในเนืองๆ โดยมากฯ ก็หรือว่า กรรมที่เป็นผู้ให้เกิดนั้นนั่นแล เป็นกรรมถึงทวารแล้ว ด้วยอำนาจทำ ให้ใหม่เสมอ (ดุจกรรมที่ถูกทำในขณะนั้น) ฯ จุติจิต อันเป็นที่สุด แห่งภพปัจจุบัน ของสัตว์ผู้จวนจะตาย เกิดขึ้นแล้วดับไป ด้วยอำนาจ แห่งการเคลื่อนไป ในที่สุดแห่งวิถีจิต หรือในความสิ้นไปแห่งภวังค์ฯ ในที่สุดแห่งจุติจิตที่ดับไปแล้วนั้น ใจกล่าวคือปฏิสนธิจิต ด้วยอำนาจ การสืบต่อภพอื่น ที่มีวัตถุ (คืออารมณ์) หรือไม่มีวัตถุเลยก็ตาม ปรารภ ๆ