การศึกษาอภิธัมมัตถธาตุในพระพุทธศาสนา : หน้า 339/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 339 [อธิบายธาตุ ๑๘] - ธรรมทั้งหลายที่ชื่อว่าธาตุ เพราะอรรถว่า ทรงสภาพของตนไว้ อีกอย่างหนึ่ง ธรรมชาติที่ชื่อว่าธาตุ เพราะอรรถว่า ทรงไว้ซึ่ง สังสารทุกข์เป็นอเนกประการ ตามสมควรแก่การสมภพ อนึ่ง ชื่อว่า ธาตุ เพราะอรรถว่า อันสัตว์ทรงไว้ คือธารไว้ ดุจภาระอันชนผู้นำ ภาระไปทรงไว้ฉะนั้น อนึ่ง ชื่อว่าธาตุ เพราะอรรถว่า เป็นเพียงทรง ทุกข์ไว้เท่านั้น เพราะไม่เป็นไปในอำนาจ อนึ่ง ชื่อว่าธาตุ เพราะ อรรถว่า เป็นเหตุให้สัตว์เสวยสังสารทุกข์ อนึ่ง ชื่อว่าธาตุ เพราะ อรรถว่า เป็นที่ตั้งอยู่ คือดำรงอยู่แห่งทุกข์มีประการอย่างนั้น อนึ่ง ชื่อว่าธาตุ เพราะอรรถว่า เป็นส่วนแห่งธรรมที่ควรรู้ ดุจธาตุส่วนย่อม แห่งสรีระมีรสและโลหิตเป็นต้น และดุจธาตุส่วยย่อมแห่งวัตถุเกิดแต่ศิลา (หรือส่วนย่อมของศิลา) มีหรดาลและมโนศิลาเป็นต้นฯ สมดัง ที่ท่านอาจารย์ทั้งหลายกล่าวไว้ว่า ન ธรรมชาติที่บัณฑิตนับว่าธาตุ เพราะอรรถ ว่า ทรงไว้ซึ่งสังสารทุกข์ อนึ่ง การทรง สังสารทุกข์ไว้ก็นับว่าธาตุ อนึ่ง เพราะ อรรถว่า อันหมู่สัตว์ทรงไว้ อนึ่ง เพราะ อรรถว่า เป็นเหตุให้หมู่สัตว์เสวยสังสาร ทุกข์ อีกอย่างหนึ่ง เพราะอรรถว่า เป็นที่ ตั้งอยู่แห่งสงสารทุกข์ อนึ่ง เพราะอรรถว่า ๑. พึ่งเทียบกับ สมโมหวิโนทนี ตอนธาตุวิภงฺคนิทเทสว่า ยถา จ โลกเก วิจิตตา หริตาล มโนสิลาทโย สิลาวยวา ธาตุโยติ วุจจนฺติ เอวเมตาปิ ธาตุโย วิย ธาตุโย ๆ