อภิธัมมัตถสังคหะแห่งวิถีจิต : หน้า 164/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 164 วิบากเหล่านั้น ฯ เพราะเหตุนั้น นักปราชญ์จึงกำหนดปริตตารมณ์ ในคำว่า โวฏฐัพพนะเป็นไป ๒ ครั้งนี้ตามนัยที่มาในอรรถกถาทั้งหลาย เท่านั้นนั่นแลฯ สองบทว่า นตฺถิ วีถีจิตตุปปาโท ความว่า ความเกิดแห่งวิถีจิต ไม่มี เพราะอติปริตตารมณ์แม้มีอายุชั่ว ๒ ขณะจิต โดยที่สุดอย่างสูงก็ไม่ เพียงพอเพื่อให้โวฏฐัพพนะเกิด ๒ ครั้งได้ ฯ มีอธิบายว่า จิตเป็นเหมือน ตกภวังค์ฯ เพื่อแสดงผลแห่งอาธารณะ ในบทว่า ภวงคจลนเมว ท่านอาจารย์จึงกล่าวว่า ไม่มีวิถีจิตเกิด ฯ แต่อาจารย์พวกอื่นแสดงผล แห่งอวธารณะว่า ไม่มีภวังคุปัจเฉทะ ฯ แต่คำนั้น สำเร็จแล้วด้วย คำว่า ไม่มีวิถีจิตเกิดนั่นแล แม้เมื่อมีวิถีจิตเกิดขึ้น ภวังค์ก็ขาดไป ฯ แต่เพราะภวังค์ท่านมิได้กล่าวแยกกันไว้เป็นแผนก โดยชื่อว่าภวังคุปัจ เฉทะ แม้ในหนหลัง ในอธิการแห่งอติปริตตารมณ์นี้ ท่านอาจารย์ จึงกล่าวคำว่า ไม่มีวิถีจิตเกิด ดังนี้ ไว้โดยไม่แปลกกันฯ ปัจฉิมวาระ เท่านั้น ท่านอนุรุทธาจารย์กล่าวไว้ ในปกรณ์อภิธัมมัตถสังคหะนี้ ด้วยอำนาจโมฆวาร เพราะไม่มีวิถีจิตเกิดโดยประการทั้งปวงฯ แต่ใน ปกรณ์อื่น (คือปรมัตถวินิจฉัย) แม้วาระที่ ๒ และวาระที่ ๓ ท่าน กล่าวว่า โมฆวาร เพราะว่างจากตทาลัมพนะและชวนะ ฯ [อธิบายวิสัยปวัติ] ન บทว่า อาลมพนภูตา คือ เป็นวิสัยและเป็นปัจจัย ฯ จริงอยู่ แม้ปัจจัย บัณฑิตก็เรียกว่าอารมณ์ ดุจในประโยคเป็นต้นว่า มาร ย่อมได้โอกาส มารย่อมได้อารมณ์ ฯ เพราะเหตุนั้นนั่นแล บรรดา