อุทธัจจะในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 32/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 32 พระภาคเจ้าทรงแสดงอุทธัจจะไว้โดยสรุปอย่างเดียวว่า ย่อมเกิดขึ้น ฯ ก็ในอธิการที่แสดงอุทธัจจะไว้โดยสรุปนี้ มีคาถาแสดงความย่อดังนี้ :- ถึงแม้อุทธัจจะ จะประกอบด้วยอกุศลจิต ทุกดวง ก็มีกำลังในจิตดวงสุดท้าย เพราะ เหตุนั้น จิตดวงนั้นนั่นแล ท่านอนุรุทธา จารย์กล่าวว่า สัมปยุตด้วยอุทธัจจะ เพราะ ประกอบด้วยอุทธัจจะ ฯ เพราะเหตุนั้น นั่นแล อุทธัจจะนั้น พระจอมมุนีจึงตรัสไว้ ในอกุศลที่เหลือ โดยชื่อว่าเยวาปนกะแล้ว ทรงแสดงโดยสรูปในจิตดวงสุดท้ายนี้เท่า นั้น ๆ อนึ่ง จิตทั้ง ๒ นี้ เว้นจากความกำหนัดและความขัดเคือง แม้ ในอารมณ์ทั้งปวง เพราะความเป็นจิตหลงงมงายอย่างยิ่ง เหตุเว้น จากมูลอื่น และเพราะเป็นจิตหวั่นไหว เหตุประกอบพร้อมด้วย วิจิกิจฉา และอุทธัจจะที่เป็นไปด้วยอำนาจแห่งความกระสับกระส่ายและ ความฟุ้งซ่าน ย่อมเป็นไปสหรคตด้วยอุเบกขาเท่านั้น ๆ เพราะเหตุนั้น นั่นแล แม้ความต่างกันแห่งสังขารก็ไม่มีแก่จิตทั้ง ๒ ดวงนั้น เพราะ ไม่มีความกล้าเองตามสภาพและผู้ช่วยกระตุ้นเตือน ๆ ก็ในที่นี้ มีคาถา แสดงความย่อ ดังนี้ :- จิตทั้ง ๒ ดวง เป็นเอกเหตุกะ สหรคต ด้วยอุเบกขา เพราะความเป็นจิตงมงาย