ข้อความต้นฉบับในหน้า
ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 370
สมนันตรปัจจัย ฯ ธรรมที่ดับไปโดยความเป็นธรรมที่มีในก่อน ๆ สา
มารถในอันยังจิตตุปบาทที่สมควรให้เกิดในลำดับแห่งตน พระผู้มีพระ
ภาคตรัสว่าอนันตรปัจจัย และว่าสมนันตรปัจจัย ฯ แท้จริง ความแปลกกัน
แห่งปัจจัยทั้ง ๒ นั้น ก็โดยสักว่าพยัญชนะเท่านั้นๆ แต่โดยอรรถ
คำแม้ทั้ง ๒ เป็นชื่อแห่งปัจจัยที่ดับไปแล้วโดยไม่มีธรรมอื่นคั่นอย่างเดียว
กันฯ เพราะความต่างกันโดยอรรถแห่งปัจจัยเหล่านั้น ย่อมไม่มี ฯ
ส่วนคำที่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า ชื่อว่าอนันตรปัจจัย เพราะไม่มีระหว่าง
โดยอรรถ ชื่อว่าสมนันตรปัจจัย เพราะไม่มีระหว่างโดยกาลดังนี้นั้น ย่อม
ผิดจากพระบาลีมีอาทิว่า เนวสัญญานาสัญญายตนะแห่งพระอริยเจ้าผู้ออก
จากนิโรธ เป็นปัจจัยโดยสมนันตรปัจจัยแห่งผลสมาบัติ ดังนี้ ฯ ก็
เนวสัญญานาสัญญายตนะ ซึ่งดับไปแล้วสิ้นกาลมี ๒ วันเป็นต้น ยังเป็น
สมนันตรปัจจัยแห่งผลสมบัติได้ เพราะฉะนั้น ไม่พึงทำความมั่นใจ
พึงเชื่อความต่างกันในปัจจัยทั้ง ๒ นี้แต่โดยสักว่าพยัญชนะเท่านั้น ไม่
ใช่โดยอรรถ ฯ แท้จริง ความต่างกันก็โดยสักว่าพยัญชนะเท่านั้นอย่างนี้
ว่า ความดับโดยเป็นธรรมสามารถในอันยังธรรมอื่นให้บังเกิดขึ้น โดย
ๆ
ન
ไม่มีระหว่างแห่งการดับของธรรมก่อน และการเกิดของธรรมที่เกิดใน
ภายหลัง ชื่อว่าความเป็นอนันตรปัจจัย ความดับแห่งธรรม อันเป็นธรรม
สามารถเพื่อจะยังธรรมอื่นให้เกิดขึ้น โดยไม่มีระหว่างด้วยดี ดุจน้อม
เข้าไปสู่ความเป็นอันเดียวกับตน โดยไม่มีวิภาคว่า นี้อยู่ในเบื้องบน
แต่ธรรมนี้ นี้อยู่เบื้องล่าง นี้อยู่โดยรอบ ดังนี้ ชื่อว่าความเป็นสม
นันตรปัจจัย ฯ ก็ความที่เนวสัญญานาสัญญายตนะ แม้ที่เป็นปัจจัยแห่ง