อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา : หน้า 370/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 370 สมนันตรปัจจัย ฯ ธรรมที่ดับไปโดยความเป็นธรรมที่มีในก่อน ๆ สา มารถในอันยังจิตตุปบาทที่สมควรให้เกิดในลำดับแห่งตน พระผู้มีพระ ภาคตรัสว่าอนันตรปัจจัย และว่าสมนันตรปัจจัย ฯ แท้จริง ความแปลกกัน แห่งปัจจัยทั้ง ๒ นั้น ก็โดยสักว่าพยัญชนะเท่านั้นๆ แต่โดยอรรถ คำแม้ทั้ง ๒ เป็นชื่อแห่งปัจจัยที่ดับไปแล้วโดยไม่มีธรรมอื่นคั่นอย่างเดียว กันฯ เพราะความต่างกันโดยอรรถแห่งปัจจัยเหล่านั้น ย่อมไม่มี ฯ ส่วนคำที่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า ชื่อว่าอนันตรปัจจัย เพราะไม่มีระหว่าง โดยอรรถ ชื่อว่าสมนันตรปัจจัย เพราะไม่มีระหว่างโดยกาลดังนี้นั้น ย่อม ผิดจากพระบาลีมีอาทิว่า เนวสัญญานาสัญญายตนะแห่งพระอริยเจ้าผู้ออก จากนิโรธ เป็นปัจจัยโดยสมนันตรปัจจัยแห่งผลสมาบัติ ดังนี้ ฯ ก็ เนวสัญญานาสัญญายตนะ ซึ่งดับไปแล้วสิ้นกาลมี ๒ วันเป็นต้น ยังเป็น สมนันตรปัจจัยแห่งผลสมบัติได้ เพราะฉะนั้น ไม่พึงทำความมั่นใจ พึงเชื่อความต่างกันในปัจจัยทั้ง ๒ นี้แต่โดยสักว่าพยัญชนะเท่านั้น ไม่ ใช่โดยอรรถ ฯ แท้จริง ความต่างกันก็โดยสักว่าพยัญชนะเท่านั้นอย่างนี้ ว่า ความดับโดยเป็นธรรมสามารถในอันยังธรรมอื่นให้บังเกิดขึ้น โดย ๆ ન ไม่มีระหว่างแห่งการดับของธรรมก่อน และการเกิดของธรรมที่เกิดใน ภายหลัง ชื่อว่าความเป็นอนันตรปัจจัย ความดับแห่งธรรม อันเป็นธรรม สามารถเพื่อจะยังธรรมอื่นให้เกิดขึ้น โดยไม่มีระหว่างด้วยดี ดุจน้อม เข้าไปสู่ความเป็นอันเดียวกับตน โดยไม่มีวิภาคว่า นี้อยู่ในเบื้องบน แต่ธรรมนี้ นี้อยู่เบื้องล่าง นี้อยู่โดยรอบ ดังนี้ ชื่อว่าความเป็นสม นันตรปัจจัย ฯ ก็ความที่เนวสัญญานาสัญญายตนะ แม้ที่เป็นปัจจัยแห่ง