อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 251/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 251 (มีได้) ไม่ผิด เพราะอวิชชาและตัณหาที่เกิดร่วมกับชวนะแม้เหล่านั้น เรียกว่าอนุสัย โดยความที่อวิชชาและตัณหาทั้ง ๒ นั้นเป็นเช่นเดียว กับอนุสัย" ดังนี้ ๆ เมื่อเป็นอย่างอื่น ก็ไม่มีการสงเคราะห์อวิชชา และตัณหาที่เกิดร่วมกับอกุศลกรรม หรือที่เกิดร่วมกับความปรารถนา ภพ และที่เกิดร่วมกับชวนะใกล้ต่อจุติ (เข้าในคำว่า "ถูกอวิชชา- นุสัยห้อมล้อม")ฯ อวิชชานั่นเอง ชื่อว่าเป็นอนุสัย เพราะว่านอน เนื่อง คือเป็นไป ด้วยอรรถว่า ยังละไม่ได้ ฯ อันสังขารซึ่งถูกอวิชชา นุสัยนั้นห้อมล้อม คือแวดล้อมฯ ตัณหานุสัยนั่นเองเป็นมูล คือเป็น ประธาน ได้แก่เป็นเหตุทำผลร่วมกันแห่งสังขารนี้ เพราะเหตุนั้น สังขารนั้น ชื่อว่ามีตัณหานุสัยเป็นมูลฯ บทว่า สงฺขาเรน ความว่า (ใจ) อันกุศลกรรมและอกุศลกรรม หรืออันความประชุมแห่งธรรมมีผัสสะที่สหรคตด้วยธรรมเป็นต้น หรือ อันความประชุมแห่งธรรมมีผัสสะเป็นต้นนั้น ที่เกิดร่วมกับชวนะใกล้ ต่อจุติให้เกิดอยู่ๆ แท้จริง ตัณหาให้วิญญาณน้อมไปในอารมณ์ที่มีโทษ อันถูกอวิชชาปิดบังไว้ สังขารตามที่กล่าวแล้ว ซึ่งเรียกกันว่า ขิปนก สังขาร (สังขารผู้ซัดไป) ย่อมชัดวิญญาณไป (ในอารมณ์มีกรรม เป็นต้น ซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งปฏิสนธิ)ฯ เหมือนดังที่ท่านอาจารย์ทั้งหลาย กล่าวไว้ว่า "อวิชชาตัณหาและสังขาร ที่เกิดร่วมกับ จิตของเหล่าสัตว์ผู้เกิดในอบาย ปกปิด โทษของอารมณ์ และน้อม (วิญญาณ)