อภิธัมมัตถและภาวนา : หน้า 409/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 409 โดยนัยเป็นต้นว่า โมหสัทธาจริตฯ ก็ในนัยแห่งจริตมีมูลเดียวนี้ ย่อมมีหมวด ๗ แห่งจริต ๓ หมวด ฉันใด แม้ในนัยแห่งจริตมีมูล ๒ ก็มีหมวด ๒ แห่งจริต ๓ หมวด โดยนัยเป็นต้นว่า ราคโทสสัทธา จริต ราคโทสพุทธิจริต ราคโทสวิตกจริต ฉันนั้น ๆ แต่ในนัยแห่ง จริตมีมูล ๓ มีหมวด ๓ แห่งจริตหมวดเดียว โดยนัยเป็นต้นว่า ราคโทสโมหสัทธาจริตฯ จริยา ๔๕ จริยา โดยคละกัน ด้วยอำนาจ แห่งหมวดเจ็ด ๓ หมวด ดังพรรณนามาฉะนี้แล ฯ บัณฑิตพึงทราบ จริยา ๖๓ คือ ๔๕ จริยาที่กล่าวมาแล้ว และ ๑๔ จริยาก่อน ๆ แต่ อาจารย์บางพวกพรรณนาว่า รวมกับทิฏฐิ มี ๖๔ จริยา ฯ [อธิบายภาวนาเป็นต้น] ภาวนาในส่วนเบื้องต้น เป็นกรรมเตรียมการ หรือเป็นกรรม เบื้องต้นแห่งภาวนา ชื่อว่าบริกรรมภาวนา ณ กามาวจรภาวนาจำเดิม แต่ข่มนีวรณ์ได้ มีโคตรภูญาณเป็นที่สุด ชื่อว่าอุปจารภาวนา เพราะ เที่ยวไปใกล้อัปปนา อุจอุปจารบ้านเป็นฉะนั้น ๆ ภาวนาที่ถึง เป็นมหัคคตะ ชื่อว่าอัปปนาภาวนา เพราะเป็นประธานแห่งวิตกกล่าว คืออัปปนาฯ วิตกชื่อว่าอัปปนา เพราะอรรถว่า เป็นไปดุจให้สัมปยุต ธรรมแนบแน่นในอารมณ์ ฯ จริงอย่างนั้น วิตกนั้น พระผู้มีพระภาค ทรงแสดงไขไว้ว่า อัปปนา พยัปปนา (ให้สัมปยุตธรรมแนบแน่น คือ แนบแน่นวิเศษในอารมณ์) 1 ฌานธรรมที่เป็นมหัคคตะและอนุตตระ แม้ทั้งหมด พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ตรัสเรียกว่า อัปปนา ตามอำนาจ ที่มีวิตานั้นเป็นประธานฯ นิมิตแห่งปริกรรม เพราะเป็นอารมณ์