อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 194/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 194 วจีกรรม เพราะเป็นไปโดยมากในวจีทวาร กล่าวคือวจีวิญญัติ ฯ อภิชฌา ความเพ่งเล็ง ๑ พยาบาท ความปองร้าย ๑ มิจฉาทิฏฐิ ความเห็นผิด ๑ (๓ อย่างนี้) ชื่อว่ามโนกรรม เพราะแม้เว้นจาก วิญญัติ ก็เป็นไปโดยมากเฉพาะในทางใจ ฯ [สมุฏฐานที่เกิดของอกุศลกรรมบถ ๑๐] บรรดาอกุศลกรรมบถ ๑๐ เหล่านั้น ปาณาติบาต ๑ ผรุสวาจา ๑ ๆ พยาบาท ๑ เกิดโดยมีโทสะเป็นมูลฯ กาเมสุมิจฉาจาร ๑ อภิชฌา ๑ มิจฉาทิฏฐิ ๑ เกิดโดยมีโลภะเป็นมูลฯ แม้อีก ๔ อย่างที่เหลือ ย่อม เกิดมีได้โดยมูลทั้ง ๓ อย่าง ฯ คือกุศลนี้ มี ๑๒ อย่าง แม้โดยประการ ทั้งปวง ด้วยอำนาจแห่งจิตตุปบาท (คือจิตที่เกิดขึ้น) ฯ แม้กามา วจรกุศล ก็มี ๓ อย่าง ด้วยอำนาจแห่งทวารของกรรม คือที่เป็นไป ในกายทวาร ชื่อว่ากายกรรม ที่เป็นไปในวจีทวาร ชื่อว่าวจีกรรม และที่เป็นไปในมโนทวาร ชื่อว่ามโนกรรมฯ อนึ่ง กามาวจรกุศลนี้ก็มี ๓ อย่าง ด้วยอำนาจแห่ง ทาน ศีล และภาวนา ฯ แต่ด้วยอำนาจาจิตตุป บาท กามาวจรกุศลนี้มี 4 อย่าง ฯ มีอีก ๑๐ อย่าง ด้วยอำนาจแห่ง (บุญกิริยาวัตถุ ๑๐ คือ) ทาน ศีล ภาวนา อปจายนะ เวยยาวัจจะ ปัตติทาน ปัตตานุโมทนา ธัมมัสสวนะ ธัมมเทสนา และทิฏฐชุกรรมฯ ก็กามาวจรกุศลนี้นั้น แม้มีตั้ง ๒๐ อย่าง ก็ถึงการสงเคราะห์เข้าในคำว่า "กามาวจรกรรม" นั่นเอง ฯ ส่วนรูปาวจรกุศล เป็นมโนกรรม อย่างเดียว ฯ และรูปาวจรกุศลนั้นที่เป็นภาวนามัย ซึ่งถึงอัปปนา มี ๕ อย่าง โดยความต่างแห่งองค์ฌาน ฯ อนึ่ง อรูปาวจรกุศล ก็เป็นมโน-