อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 180/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 180 สกทาคามีหาเข้าได้ไม่ จึงกล่าวคำว่า อนาคามิผล อรหัตตผล วา ดังนี้ 1 ก็ในคำนี้ บัณฑิตจึงเห็นวิภัติวิปัลลาสว่า อนาคามิผล อรหัตตผล (เมื่ออนาคามิผล อรหัตผลดับไปแล้ว) ฯ เพราเหตุนั้น ท่านอาจารย์ จึงกล่าวว่า นิรุทเธ (ดับไปแล้ว) ดังนี้ ฯ บทว่า ยถาร คือตาม สมควรแก่บุคคลนั้นๆฯ สองบทว่า สพฺพต์ถาปิ สมาปตฺติวีถีย์ ความ ว่า ในวิถีแห่งฌานสมบัติ และในวิถีแห่งผลสมาบัติแม้ทั้งสิ้นฯ ชวน จิตที่เป็นกามาวจร บัณฑิตกล่าวไว้ ๓ ครั้ง โดยกำหนดอย่างสูง ฯ แต่มรรคชวนะและอภิญญาชวนะ กล่าวไว้ครั้งเดียว คือคราวเดียว เท่านั้น มหัคคตชวนะและโลกุตตรชวนะที่เหลือ เว้นอภิญญาชวนะ และมรรคชวนะเสีย ย่อมได้แม้เป็นอันมาก เพราะเป็นไปในวิถีสมาบัติ แม้ตลอดวันและคืน ฯ ด้วย อปี ศัพท์ ท่านอาจารย์ประมวลมาว่า โลกิยฌานเป็นไปครั้งเดียวในปฐมอัปปนา และผลข้างท้ายทั้ง ๒ เป็นไป ครั้งเดียว ในลำดับแห่งนิโรธ ผลจิตเป็นไปแม้ ๒-๓ ครั้ง ในลำดับ แห่งมรรค ดังนี้ ฯ [แจกวิถีจิตตามบุคคล] บัดนี้ เพื่อที่จะแสดงการกำหนดวิถีจิตที่จะเกิดแก่บุคคล ๑๒ จำพวก คือแก่ปุถุชน ๔ จำพวก ด้วยอำนาจทุเหตุกบุคคล อเหตุกบุคคล อปายิกอเหตุกบุคคล และตึกเหตุกบุคคล (ผู้มีเหตุ ๒ ไม่มีเหตุ ไม่มี เหตุที่เกิดในอบาย และมีเหตุ ๓) (และ) พระอริยบุคคล ๘ จำพวก ด้วยอำนาจพระผู้ตั้งอยู่ในมรรค (๔) และพระผู้ตั้งอยู่ในผล (๔) (และ) เพื่อแสดงจิตที่ควรเว้นแก่บุคคลเหล่านั้นก่อนทีเดียว ท่านอาจารย์จึง