การศึกษาเกี่ยวกับนรกและการกำเนิดของสัตว์ : หน้า 202/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 202 จึงชื่อว่ากามสุคติภูมิ ฯ แม้ในบททั้งหลายที่เหลือ ก็มีนัยดังกล่าวมา แล้วนั้นฯ [อธิบายคำว่า นรก เป็นต้น] แดนที่ชื่อว่านิรยะ (นรก) เพราะอรรถว่า ไปปราศจากความ เจริญ คือจากความสุขฯ สัตว์ทั้งหลาย ชื่อว่าดิรัจฉาน เพราะความ ว่า ไปขวาง (คือเดินไปตามส่วนยาว หรือส่วนขวาง)ฯ กำเนิด ของสัตว์ดิรัจฉานเหล่านั้น ชื่อว่าติรัจฉานโยนิ ฯ ธรรมชาติที่ชื่อว่าโยนิ (กำเนิด) เพราะอรรถว่า เป็นเหตุเจือปน (ผสม) กันของพวก สัตว์ คือแม้จะไม่เจือปนกัน ก็เป็นเหมือนเจือปน โดยความมีชาติ เสมอกัน ฯ ก็กำเนิดนั้น ว่าโดยใจความ ได้แก่ความเป็นไปที่วิเศษ แห่งขันธ์ทั้งหลาย ฯ สัตว์ทั้งหลาย ชื่อว่าเปรต เพราะอรรถว่า ไป คือล่วงเลยไปจากความสุข โดยยิ่งๆ วิสัย (แดน) แห่งเปรต ทั้งหลาย ต่างโดยประเภทแห่งเปรต มีนิชฌานตัณหักเปรตเป็นต้น ชื่อว่าเปรตวิสัย ฯ ก็ในดิรัจฉานกำเนิดและเปรตวิสัยนี้ ด้วยศัพท์ว่า ดิรัจฉานกำเนิดและเปรตวิสัยหมายเอาเฉพาะขันธ์เท่านั้น เพราะโอกาสที่ กำหนดเช่นนั้น ไม่มีแก่ดิรัจฉานกำเนิดและเปรตวิสัยเหล่านั้น ๆ ก็อีก อย่างหนึ่ง สัตว์ทั้งหลายเหล่านั้น ย่อมอยู่ประจำเป็นนิตย์ในสถานที่ใด ๆ มีราวป่าและเชิงเขาเป็นต้น แม้โอกาส บัณฑิตก็ควรถือเอาด้วยสามารถ แห่งสถานที่เช่นนั้น ๆ สัตว์ทั้งหลายพวกที่ชื่อว่าอสูร เพราะอรรถว่า ไม่เล่น (อย่างเทวดา) คือเล่นโดยความเป็นใหญ่และเป็นกีฬาเป็นต้น ด. เปรตผู้มีความหิวจัดดุจถูกไฟไหม้.