จิตและเจตสิก: การวิเคราะห์เวทนาในอภิธัมมะ : หน้า 119/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 119 [จิตกับเจตสิกประกอบกัน] การสงเคราะห์เวทนา มีสุขเวทนาเป็นต้น และจิตตุปบาทที่ สหรคตด้วยเวทนามีสุขเป็นต้นนั้น ด้วยสามารถแห่งการจำแนก ชื่อว่า เวทนาสังคหะฯ เวทนาอื่นจากสุขและทุกข์ ชื่อว่าอทุกขมสุข ด้วย สามารถสนธิกิริโยปกรณ์ ลงม อาคมฯ ถามว่า ก็เวทนามี ๒ เท่านั้น โดยบาลีว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เวทนาเหล่านี้มี ๒ คือ สุข ๑ ทุกข์ ๑ มิใช่หรือ ฯ แก้ว่า จริง แต่คำนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส สงเคราะห์อทุกขมสุขที่เป็นไปในฝ่ายอนวัชชะเข้าในสุขเวทนา และ อทุกขมสุขที่เป็นไปในฝ่ายสาวัชชะเข้าในทุกขเวทนาฯ แม้คำในพระ สูตรบางแห่งที่ว่า การเสวยอารมณ์อย่างใดอย่างหนึ่งนี้เป็นทุกข์ ใน “ที่นี้ ดังนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส เพราะความที่เวทนาทั้งปวงมีทุกข์ เป็นสภาพ โดยความที่สังขารเป็นทุกข์ฯ เหมือนอย่างที่พระผู้มีพระภาค ตรัสไว้ว่า ดูก่อนอานนท์ คำที่ว่า การเสวยอารมณ์อย่างใดอย่างหนึ่ง นี้เป็นทุกข์ ในที่นี้ เรากล่าวหมายเอาความที่สังขารเป็นของไม่เที่ยง และความที่สังขารเป็นธรรมชาติแปรปรวน ๆ เพราะเหตุนั้น จึงเห็นว่า เวทนามี ๓ เท่านั้น ฯ เพราะฉะนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า ดู ก่อนภิกษุทั้งหลาย เวทนาเหล่านี้มี ๓ คือ สุข ทุกข์ และมิใช่สุข ไม่ใช่ทุกข์ (อุเบกขา) ฯ ก็เวทนาเหล่านั้น แม้มี ๓ อย่างดังพรรณนา มานี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงไว้ในอินทรีย์เทศนา โดย ๕ อย่าง คือ สุขินทรีย์ ทุกขินทรีย์ โสมนัสสินทรีย์ โทมนัสสินทรีย์ อุเบกขินทรีย์ ๑. นัย. สฬา. ๑๘/๒๖๘, ๒. สํ. สฬา. ๑๘/๒๕๕.