อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - การศึกษาเกี่ยวกับภวังคจิต : หน้า 157/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 157 ดวงที่ ๒ เรียกว่า ภวังคุปัจเฉทะ เพราะเกิดขึ้นโดยอาการคือเข้าไป ตัดภวังคสันตินั้นให้ขาดลงฯ แต่ในปกรณ์อภิธัมมัตถสังคหะนี้ ท่าน พระอนุรุทธาจารย์กล่าวจิตทั้ง ๒ ดวงไว้โดยไม่แปลกกันว่า เมื่อภวังค์จิต ไหว ๒ ครั้ง ดังนี้ ฯ [อธิบายอุปมาภวังคจิตไหว] มีคำถามสอดเข้ามาว่า ก็เมื่อรูปเป็นต้นกระทบที่ประสาทแล้ว วิญญาณที่อาศัยในประสาทนั้นเท่านั้นควรไหน มิใช่หรือ ก็ภวังค์ที่ อาศัยหทัยวัตถุควรไหนอย่างไร ๆ แก้ว่า เพราะเนื่องเป็นอันเดียวกัน ด้วยอำนาจสันตติ ฯ เหมือนอย่างแมลงวันจับอยู่ที่ก้อนกรวด ซึ่งวาง อยู่บางพื้นกลองข้างหนึ่ง เมื่อเขาเอาไม่เป็นต้นตีพื้นกลองอีกข้างหนึ่ง เมื่อก้อนกรวดไหวไปตามความไหวแห่งกลองหนังและเชือกเป็นต้นโดย ลำดับ แมลงวันย่อมบินไปฉันใด เมื่อรูปเป็นต้นกระทบที่ประสาทแล้ว ก็ฉันนั้นนั่นแล เมื่อมหาภูตรูปซึ่งเป็นที่อาศัยของประสาทนั้นไหวแล้ว ครั้นหทัยวัตถุไหวไปตามความไหว แม้แห่งรูปนอกนั้นที่เนื่องด้วย มหาภูตรูปนั้นโดยลำดับ ภวังค์ที่อาศัยหทัยวัตถุนั้นย่อมเป็นไปโดยอาการ คือเคลื่อนไหวฯ สมดังคำที่ท่านธรรมปาลาจารย์กล่าวไว้ว่า ન เมื่อรูปารมณ์เป็นต้นกระทบวัตถุอื่น (คือ ประสาท) แล้วภวังค์ที่อาศัยวัตถุอื่น (คือ หทัยวัตถุ) ก็ไหวตาม เพราะเนื่องเป็น อันเดียวกัน บัณฑิตกล่าวไว้โดยเปรียบ- เทียบด้วยก้อนกรวดดังที่กล่าวแล้ว ฯ