การจำแนกเวทนาในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 120/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 120 เพราะเหตุนั้น เพื่อจะแสดงวิภาคแม้ด้วยอำนาจแห่งอินทรีย์นั้น ใน เวทนาสังคหะนี้ท่านอาจารย์จึงกล่าวคำว่า สุข ทุกข์ เป็นต้น ๆ จริงอยู่ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงจำแนกสุขและทุกข์ เฉพาะอย่างหนึ่ง ๆ เป็น ๒ อย่าง เพราะความต่างแห่งความสำราญและความไม่สำราญที่เป็นไปทาง กาย และเป็นไปทางจิต จึงทรงแสดงเวทนาว่า สุขินทรีย์ โสมนัสสิน ทรีย์ ทุกขินทรีย์ โทมนัสสินทรีย์ ฯ แต่อุเบกขาทรงแสดงไว้อย่างเดียว เท่านั้นว่า อุเบกขินทรีย์ เพราะไม่มีความต่าง ๆ เหมือนอย่างว่า สุข และทุกข์ ย่อมทำการอนุเคราะห์และการเบียดเบียนแก่กายโดยอาการ อย่างอื่น แก่ใจโดยอาการอย่างอื่นฉันใด อุเบกขาย่อมกระทำฉันนั้น หามิได้ เพราะเหตุนั้น อุเบกขานั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงแสดงไว้ โดยอย่างเดียวเท่านั้น ๆ เพรา ราะเหตุนั้น พระโบราณาจารย์ทั้งหลายจึงได้ กล่าวได้ว่า เวทนาโดยความต่างแห่งอินทรีย์มี ๕ คือ ทุกข์ ทางกาย ๑ ทุกข์ทางใจ ๑ สุขทางกาย ๑ สุข ทางใจ ๑ อุเบกขาเวทนา เป็นไปทางใจอย่าง เดียวเท่านั้น ๑ ฯ บรรดาเวทนาทั้ง ๕ นั้น สุขมีการเสวนโผฏฐัพพารมณ์ที่น่า ปรารถนาเป็นลักษณะ ฯ ทุกข์มีการเสวยโผฏฐัพพารมณ์ที่ไม่น่า ปรารถนาเป็นลักษณะ ฯ โสมนัสมีการเสวยอารมณ์ที่น่าปรารถนา โดย สภาพบ้าง โดยปริกัปบ้าง เป็นลักษณะ ฯ โทมนัสมีการเสวยอารมณ์ ที่ไม่น่าปรารถนา โดยสภาพบ้าง โดยปริกัปบ้าง เช่นนั้นเป็นลักษณะ ฯ