อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 163/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 163 ปกรณ์นั้น ๆ มีปกรณ์ชื่อว่าอภิธัมมาวตารเป็นต้น อธิบายอย่างนี้แล้ว จึงสังวรรณนาความอย่างนี้ว่า ๒ ครั้งบ้าง ๓ ครั้งบ้าง ดังนี้ ฯ สอง 2 ฯ บทว่า โวฏฺฐพฺพนเมว ปวตฺตติ ความว่า โวฏฐัพพนจิตเท่านั้น ย่อมเกิดขึ้นบ่อย ๆ ๆ แต่ว่า ความเป็นไปแห่งจิตยังไม่ถึงโวฏฐัพพนะ นั้นแล้ว จะกลับมาตั้งอยู่ในจักขุวิญญาณเป็นต้น ในระหว่างไม่มี ฯ ส่วนท่านอานันทาจารย์ แสดงอธิบายในความเป็นไปแห่งวิถีจิตใน ปริตตารมณ์นี้ว่า เมื่ออาวัชชนะบังเกิด โวฏฐัพพจิตพึงเป็นไปโดย ความเป็นอนันตรปัจจัย แก่ชวนะที่เป็นกุศล อกุศล และกิริยา ซึ่งเป็นฝ่ายกามาวจรเท่านั้น โดยส่วนเดียว ไม่เป็นไปโดยประการอื่น เพราะอาวัชชนะเป็นอนันตรปัจจัยแก่กุศลแลอกุศล ท่านกล่าวไว้ว่า อาวัชชนะเป็นปัจจัยโดยอนันตรปัจจัย แก่กุศลขันธ์ แก่อกุศลขันธ์ และ เพราะภาวะแห่งโวฏฐัพพนะกับอาวัชชนะไม่มีอรรถอย่างอื่น เพราะ ฉะนั้น จึงควรกำหนดปริตตารมณ์โดยความไม่บริบูรณ์ (ไม่เต็มที่) แห่งชวนะ เพราะอาวัชชนะมีกำลังน้อย ในคราวสลบเป็นต้นไม่ควร กำหนดโดยความเป็นไป ๒-๓ ครั้ง แห่งโวฏฐัพพนะ ฯ แม้ท่าน อานันทาจารย์จะแสดงไว้อย่างนี้ก็จริง ถึงอย่างนั้น ติเหตุกวิบาก (วิบากมีเหตุ ๓) ที่ท่านกล่าวไว้โดยความเป็นอนันตรปัจจัยนั้นแล เป็นไปด้วยอำนาจจุติจิตของพระขีณาสพทั้งหลาย ไม่ถึงความเป็น อนันตรปัจจัยแก่จิตบางดวง เพราะฉะนั้น นักปราชญ์ไม่สามารถ กล่าวได้ว่า แม้โวฏฐัพพนะก็ไม่เป็นอนันตรปัจจัย แก่กุศลชวนะ และอกุศลชวนะเป็นต้น ด้วยความเป็นปัจจัยที่บกพร่อง ดุจติเหตุก