ข้อความต้นฉบับในหน้า
ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 139
บุคคลอื่น และเพราะพระพุทธเจ้าและพระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลาย ไม่
เกิดในที่อื่นนอกจากมนุษยโลกฯ หสนจิต และรูปาวจรจิตทั้งหลาย
ย่อมไม่เกิดขึ้นในอรูปภพ เพราะไม่มีกาย (และ) เพราะพวกอรูปพรหม
คลายความยินดีแม้ในฌานทั้งหลาย ที่มีรูปกสิณเป็นต้นนั้นเป็นอารมณ์
ด้วยอำนาจภาวนาสำรอกความกำหนัดในรูป เพราะเหตุนั้น จิต ๔๓
เหล่านั้นแม้ทั้งหมดจึงอาศัยหทัยเท่านั้นเป็นไป ฯ ธรรมทั้งหลายกล่าวคือ
มโนวิญญาณธาตุมี ๔๒ อย่าง ด้วยอำนาจแห่งจิตเหล่านี้ คือ โลกิย
กุศลจิต ๑๒ ที่เหลือจากรูปาวจรจิต ๕ อกุศลจิต ๑๐ ที่เหลือจาก
ปฏิฆจิต ๒ กิริยาจิต ๑๓ ที่เหลือจากปัญจทวาราวัชชนจิต หสนจิต
รูปาวจรและกิริยาจิตและโลกุตตรจิต ๓ ที่เหลือจากปฐมมรรค อาศัย
ซึ่งหทัยโดยอำนาจแห่งภพที่มีขันธ์ ๕ หรือว่าไม่อาศัยโดยอำนาจแห่งภพ
ทีมีขันธ์ ๕ เป็นไป ฯ
เ
มีวาจาประกอบว่า วิญญาณธาตุ ๒ อาศัยวัตถุ ๖ ท่านกล่าวไว้
ในกามภพ ฯ วิญญาณธาตุ ๔ เว้นเสีย ๓ มีฆานวิญญาณเป็นต้น
ค
ค
อาศัยวัตถุ ๓ ท่านกล่าวไว้ในรูปภพ ฯ มโนวิญญาณธาตุอย่างเดียว
ไม่อาศัยวัตถุ ท่านกล่าวไว้ในอรูปภพ ฯ เชื่อมความว่า จิต ๔๓
คือกามาวจรจิต ๒๗ ด้วยอำนาจแห่งกามาวจรวิบากจิตปัญจทวาราวัชชน
จิต ปฏิฆจิตทั้งคู่ และหสนจิต รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง (และ) ปฐมมรรค
อาศัยวัตถุเท่านั้นย่อมเกิดขึ้น วิญญาณธาตุ ๔๒ ที่เหลือจากจิต ๔๓
นั้นนั่นแล เว้นอรูปวิบากจิต อาศัยวัตถุเกิดก็มี ไม่อาศัยก็มี อรูปวิบาก
จิต ๔ ไม่อาศัยวัตถุเลยเกิดขึ้น ฯ