อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 139/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 139 บุคคลอื่น และเพราะพระพุทธเจ้าและพระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลาย ไม่ เกิดในที่อื่นนอกจากมนุษยโลกฯ หสนจิต และรูปาวจรจิตทั้งหลาย ย่อมไม่เกิดขึ้นในอรูปภพ เพราะไม่มีกาย (และ) เพราะพวกอรูปพรหม คลายความยินดีแม้ในฌานทั้งหลาย ที่มีรูปกสิณเป็นต้นนั้นเป็นอารมณ์ ด้วยอำนาจภาวนาสำรอกความกำหนัดในรูป เพราะเหตุนั้น จิต ๔๓ เหล่านั้นแม้ทั้งหมดจึงอาศัยหทัยเท่านั้นเป็นไป ฯ ธรรมทั้งหลายกล่าวคือ มโนวิญญาณธาตุมี ๔๒ อย่าง ด้วยอำนาจแห่งจิตเหล่านี้ คือ โลกิย กุศลจิต ๑๒ ที่เหลือจากรูปาวจรจิต ๕ อกุศลจิต ๑๐ ที่เหลือจาก ปฏิฆจิต ๒ กิริยาจิต ๑๓ ที่เหลือจากปัญจทวาราวัชชนจิต หสนจิต รูปาวจรและกิริยาจิตและโลกุตตรจิต ๓ ที่เหลือจากปฐมมรรค อาศัย ซึ่งหทัยโดยอำนาจแห่งภพที่มีขันธ์ ๕ หรือว่าไม่อาศัยโดยอำนาจแห่งภพ ทีมีขันธ์ ๕ เป็นไป ฯ เ มีวาจาประกอบว่า วิญญาณธาตุ ๒ อาศัยวัตถุ ๖ ท่านกล่าวไว้ ในกามภพ ฯ วิญญาณธาตุ ๔ เว้นเสีย ๓ มีฆานวิญญาณเป็นต้น ค ค อาศัยวัตถุ ๓ ท่านกล่าวไว้ในรูปภพ ฯ มโนวิญญาณธาตุอย่างเดียว ไม่อาศัยวัตถุ ท่านกล่าวไว้ในอรูปภพ ฯ เชื่อมความว่า จิต ๔๓ คือกามาวจรจิต ๒๗ ด้วยอำนาจแห่งกามาวจรวิบากจิตปัญจทวาราวัชชน จิต ปฏิฆจิตทั้งคู่ และหสนจิต รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง (และ) ปฐมมรรค อาศัยวัตถุเท่านั้นย่อมเกิดขึ้น วิญญาณธาตุ ๔๒ ที่เหลือจากจิต ๔๓ นั้นนั่นแล เว้นอรูปวิบากจิต อาศัยวัตถุเกิดก็มี ไม่อาศัยก็มี อรูปวิบาก จิต ๔ ไม่อาศัยวัตถุเลยเกิดขึ้น ฯ