การอธิบายปฐมฌานในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 243/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 243 [อธิบายปฐมฌานมีอารมณ์เล็กน้อยเป็นต้น] ฌานที่ชื่อว่าปริตตะ เพราะอรรถว่า มีอานุภาพน้อย ดุจถูกตัด ถูกปั่นทอนรอนด้านฯ ที่ชื่อว่าปณีตะ เพราะอรรถว่า ถึงความเป็น ฌานดีเลิศฯ ฌานที่มีในท่ามกลางแห่งฌานทั้ง ๒ ชื่อว่ามัชฌิมะ ฯ ท่านพุทธโฆษาจารย์กล่าวไว้ในอรรถกถา โดยไม่แปลกกันเลยว่า "บรรดาฌานทั้ง ๓ นั้น ฌานที่สักว่าได้แล้ว ยังไม่เสพคุ้น ชื่อว่า ปริตตฌาน" ฯ อนึ่ง ท่านกล่าวว่า "ฌานที่เจริญยังไม่ดีนัก มีวสี ภาพนังไม่บริบูรณ์ ชื่อว่ามัชฌินฌาน แต่ที่เจริญดังอย่างยิ่ง มีวสีภาพ บริบูรณ์โดยครบถ้วน ชื่อว่าปณีตฌาน" ฯ มีคำชี้แจงว่า "ก็ในที่นี้ ท่านอาจารย์ประสงค์เอาแม้ปริตตฌาน ที่ได้ความเสพคุ้นนิดหน่อย เท่านั้น" ฯ จริงอย่างนั้น ในนามรูปปริเฉท ท่านอนุรุทธาจารย์นี้ ๆ กล่าวถึงมหัคคตธรรมให้วิบาก เพราะเป็นธรรมมีกำลัง โดยได้ความ เสพคุ้นจากธรรมที่มีภูมิเสมอกัน แล้วกล่าวถึงอภิญญาไม่เผล็ดผล เพราะไม่มีการได้ความเสพคุ้นจากธรรมที่มีภูมิเสมอกันนั้นว่า "เมื่อมหัคคตกุศลได้อาเสวนะ (การเสพ คุ้น) จากธรรมที่เสมอกัน ทั้งมีกำลังมาก มหัคคตกุศลจึงเผล็ดผล ส่วนอภิญญาไม่ ได้เหตุเช่นนั้น จึงไม่เผล็ดผล" ฯ อีกอย่างหนึ่ง ฌานที่บุคคลให้เกิดด้วยฉันทะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา ที่เลว ชื่อว่าปริตตฌาน ฌานที่บุคคลให้เกิดด้วยฉันทะเป็นต้นที่