อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 380 : หน้า 380/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 380 เหตุแก่ความเป็นไปแห่งสันดาน เพราะฉะนั้น จึงไม่มีความผิดอะไร ๆ ๆ พระอนุรุทธาจารย์กล่าวคำว่า ฉ วตฺถุน ปวตฺติย์ ดังนี้ไว้ ก็เพราะวัตถุ มีจักขุเป็นต้น ยังไม่เกิดในปฏิสนธิกาล และเพราะเมื่อมีการเกิด ก็ไม่ เข้าถึงความเป็นปัจจัยแก่วิญญาณนั้น ๆ และเพราะหทัยวัตถุซึ่งเกิดพร้อม กับปฏิสนธิวิญญาณ เป็นวัตถุที่เกิดก่อนไม่มี ๆ ก็ท่านอาจารย์หมายเอา นัยที่มาแล้วในอารัมมณปุเรชาตนิเทศ จึงกล่าวคำนี้ว่า ปญฺจาลมุพนานิ ปญฺจวิญญาณวีถิยา ฯ ถึงแม้ธรรมารมณ์อันเป็นอารัมมณปุเรชาตปัจจัย อันบัณฑิตย่อม ได้ทางมโนวิญญาณวิถี เพราะแม้วัตถุมีจักขุที่เป็นปัจจุบันเป็นต้น ท่าน ถือเอาแล้วในปัญหาวาร โดยไม่พิเศษด้วยนัยเป็นต้นว่า พระเสขะหรือ ปุถุชน ย่อมเห็นแจ้งจักษุ โดยความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา ฯ แท้จริง คำที่ว่า อารมณ์ซึ่งเป็นปัจจุบัน ที่วิถีเป็นไปทางมโนทวารถือ เอาแล้วเป็นไป ย่อมเป็นอารัมมณปุเรชาตปัจจัยแก่วิถีทางมโนทวารนั้น ดังนี้นั่น สำเร็จแล้วแม้โดยอธิบาย ๆ ન อุปนิสัยโดยปกตินั่นเอง คือโดยสภาพของตนจริง ๆ เว้นจาก ปัจจัยอื่น ชื่อปกตูปนิสัย ฯ มีคำอธิบายที่ท่านกล่าวไว้ว่า อุปนิสัยกลาง อย่างแผนกหนึ่งต่างหาก ไม่ระคนปนกันอารัมมณปัจจัยอื่น ๆ ๆ อีก อย่างหนึ่ง อุปนิสัยตามปกติ ชื่อปกตูนิสัย ฯ ก็ ป อักษร ในคำว่า ปกโต นี้ เป็นอุปสรรคฯ ป อักษร นั้น ย่อมส่องแสดงความเป็น ธรรมอันบุคคลพึงให้สำเร็จในสันดาน และความเป็นธรรมอันบุคคลพึง ન เสพ โดยความเป็นธรรมสามารถในการยังผลของตนให้เกิดฯ เพราะ -