อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้า 175 : หน้า 175/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 175 ดังที่ท่านอาจารย์ทั้งหลายกล่าวไว้ว่า สมดังที่1 ท่านอาจารย์ทั้งหลาย ไม่ได้กล่าวคำนี้ไว้เลย ว่า จิตที่เว้นจากอาวัชชนะจะมีได้อย่างไร ? จะกำหนดแน่นอนไม่ได้ เพราะเห็นผลอื่น จากนิโรธที่เว้นอาวัชชนะ ฯ มีคำถามสอดเข้ามาว่า ก็จิตดวงนี้ ย่อมเป็นไปโดยกิจอะไร ฯ แก้ว่า จิตดวงนี้ ไม่เป็นไปโดยกิจคือตทารมณ์ก่อน เพราะไม่ยึด อารมณ์แห่งชวนะ ทั้งไม่เป็นไปโดยกิจคือสันตีรณะ เพราะไม่เป็นไป ด้วยอำนาจพิจารณาอารมณ์ตามที่สัมปฏิจฉันนจิตรับไว้แล้ว ใน ปฏิสนธิและจุติ ไม่มีคำจำจะต้องกล่าว แต่โดยเนื้อความที่เหลือ ควรกล่าวได้ว่า "ด้วยกิจคือภวังค์" เพราะเป็นองค์แห่งภพ ฯ จริงอยู่ เนื้อความนี้ แม้ท่านอาจารย์ธรรมปาลเถระ ก็ได้แสดงไว้แล้วเหมือน กันฯ แต่ข้อที่ท่านว่า ปฏิสนธิจิตและภวังคจิต เป็นธรรมชาต เสมอกันโดยธรรมและโดยอารมณ์นั้น พึงทราบสันนิษฐานว่า ท่าน กล่าวโดยมากฯ การที่ปฏิสนธิจิต และภวังคจิตเป็นธรรมชาติไม่ เหมือนกัน ไม่มีเลย นอกจากที่นี่แห่งเดียว ฯ ข้อว่า ตมนนฺตริตวา ความว่า ทำอุเบกขาสันตีรณะนั้นไว้ในลำดับแห่งตน คือไม่ตั้งลงต่างกัน (ภวังค์จึงตก) ฯ อธิบายว่า (ภวังค์ตก) ในลำดับแห่งสันตีรณะสหรคต ด้วยอุเบกขานั้น ฯ