อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 322/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 322 บรรดานีวรณ์เหล่านี้ อุทธัจจกุกกุจจะ และ ถีนมิทธะ พระชินเจ้าผู้คงที่ ทรงกระทำให้เป็น เพียงอย่างเดียว เพราะมีกิจ อาหาร และธรรม คู่ปรับเป็นอย่างเดียวกัน ฯ เพราะอุทธัจจกุก- กุจจะเป็นต้นเหล่านั้น มีความหดหู่และความ ไม่สงบเป็นกิจ มีความคร้านกายและความ คำนึงถึงญาติเป็นเหตุ มีความเพียงและความ สงบเหล่านี้เป็นคู่ปรับ (เป็นปฏิปักษ์) ฯ [อธิบายอนุสัย] ธรรมที่ชื่อว่าอนุสัย เพราะอรรถว่า ตามนอนเนื่องอยู่ในสันดาน เพราะอรรถว่า ยังละไม่ได้ อธิบายว่า สบเหตุเหมาะก็เกิดขึ้น ๆ จริงอยู่ กิเลสที่ยังละไม่ได้ ควรแก่การเกิดขึ้นในเมื่อมีการได้เหตุ เป็นเหมือน นอนเนื่องอยู่ในสันดาน เพราะฉะนั้น กิเลสที่มีลักษณะเครื่องกำหนด เช่นนั้น เรียกว่า อนุสัย ฯ ก็กิเลสเหล่านั้น ที่ยังเป็นอนาคต ท่าน เรียกว่า อนุสัย โดยนิปปริยาย ถึงที่เป็นอดีตและปัจจุบัน ก็เรียกว่า อนุสัยเหมือนกัน เพราะมีการเกิดขึ้นนั้นเป็นสภาพฯ จริงอยู่ เพราะความต่างกันแห่งกาล ธรรมทั้งหลายไม่มีสภาพต่างกัน (ไม่มี ความต่างกันแห่งสภาพ) ฯ ท้วงว่า ถ้าว่า กิเลสที่ชื่อว่าอนุสัย เพราะ อรรถว่า ยังละไม่ได้ไซร้ กิเลสแม้ทั้งหมด ที่ยังละไม่ได้ ก็ควร ชื่อว่าอนุสัยมิใช่หรือ ฯ แก้ว่า พวกเราไม่ดูดว่า ที่ชื่อว่าอนุสัย ด้วย เหตุเพียงยังละไม่ได้ ที่จริง เราพูดว่า กิเลสที่ยังถึงความมีกำลังแรง