อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - แสดงความหมายและหลักการ : หน้า 391/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 391 ตามอรรถ และนามตามนิยม มี 4 อย่าง ด้วยสามารถแห่งสามัญนาม (ชื่อทั่วไป) คุณนาม (ชื่อตามคุณ) กิริยานาม (ชื่อตามการกระทำ) และยกิจฉนาม (ชื่อตามใจชอบ) ฯ กรรมคือนาม ชื่อว่านามกรรมฯ นามไธย ก็อย่างนั้น ๆ การพูด คือการกล่าวอรรถออกโดยทรงอักขระ เสียงที่ชื่อว่าอภิลาป เพราะอรรถว่า (เป็นเสียง) ที่บุคคลพูด คือ ลำดับแห่งการประชุมของอักษรที่ไปตามเสียง ๆ เพื่อแสดงว่า อันนาม บัญญัตินี้นั้น มีอยู่ 5 อย่าง ด้วยอำนาจแห่งวิชชุมานบัญญัติ อวิชชมาน บัญญัติ และความประกอบกันแห่งบัญญัติทั้ง ๒ อย่างนั้น ท่านอาจารย์ กล่าวคำมีอาทิว่า วิชฺชมานปญฺญตฺติ ฯ คำว่า เอตาย ปญฺญาเป็นติ ความว่า บัณฑิตทั้งหลายย่อมประกาศด้วยคำมีอาทิว่า รูป เวทนา ดังนี้ ฯ คำว่า อุภินฺนํ ความว่า (ด้วยสามารถแห่งความคละกัน) แห่งวิชชมานบัญญัติและอวิชชามานบัญญัติทั้งสองฯ บุคคลชื่อว่า ฉฬภิญญะ เพราะอรรถว่า มีอภิญญา ๖ คือ อภิญญา ๕ และ อาสวักขยญาณ ๑ ฯ ก็บรรดาบัญญัติ 6 มีวิชชามานบัญญัติเป็นต้นนั้น บัญญัติว่าบุคคล ได้อภิญญา ๖นี้ ชื่อว่าวิชชามาเนนาวิชชมานบัญญัติ (บัญญัติของที่ไม่มี กับของที่มีอยู่) เพราะอภิญญามีอยู่ และเพราะบุคคลผู้ได้อภิญญานั้น ไม่มี ฯ อนึ่ง บัญญัติว่าเสียงของหญิง ชื่อว่าอวิชชามาเนนวิชชมานบัญญัติ (บัญญัติของที่มีอยู่กับของที่ไม่มี) เพราะหญิงไม่มี และเพราะเสียงมี อยู่ฯ บัญญัติว่าจักขุวิญญาณ ชื่อว่าวิชชมาเนนวิชชุมานบัญญัติ (บัญญัติ ๆ