อภิธัมมัตถสังคหะและอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 162/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 162 หรือ ๒ ครั้ง อาวัชชนะเป็นต้นมีครั้งเดียว ดังนี้ จึงเห็นว่า ท่าน กล่าวไปตามแนวมติของท่านมัชฌิมภาณกาจารย์ฯ ก็เพราะวาทะของ ท่านมัชฌิมภาณกาจารย์ ถูกคัดค้านเสียแล้ว ในสัมโมหวิโนทนี เพราะเทียบกันไม่ได้กับพระบาลีที่กล่าวแล้วในหนหลัง เพราะเหตุนั้น แม้ท่านอาจารย์จึงไม่ได้กล่าวตทาลัมพนะเกิดครั้งเดียวไว้ ในปกรณ์ อภิธัมมัตถสังคหะนี้ และในนามรูปปริเฉท เพราะตทาลัมพนะเกิด ครั้งเดียว ตนมิได้ประสงค์เอาเลย ฯ ท่านอาจารย์กล่าวว่า เพราะแม้ชวนะไม่บังเกิด โดยอธิบายว่า b ตฺวา อารมณ์แม้มีอายุชั่ว ๖ ขณะจิตที่เหลือต่อจากโวฏฐัพพนจิตเกิดขึ้น ก็ ยังไม่เป็นปัจจัย เพื่อให้ชวนะเกิดขึ้นได้ เพราะเป็นอารมณ์อ่อนแอ รอบด้าย โดยความเป็นอารมณ์มีอายุน้อย อันชวนะเมื่อจะเกิด ย่อม เกิดในอารมณ์มีอายุ ๒ ชั่วขณะจิต โดยกำหนดแน่นอน ฯ ปัจจัยตัวนี้ ลงในเหตุฯ มีอธิบายว่า เพราะความไม่เกิดขึ้นแม้แห่ง ชวนะ ฯ แม้เมื่อจะถือเอาความอย่างอื่น ปุพพกาลกิริยาจะเป็นศัพท์ มีกัตตาเสมอด้วยอปรกาลกิริยาไม่ได้เลย ฯ บทว่า ทวิตฺติกฺขตต์ แปล ว่า ๒ ครั้ง หรือ ๓ ครั้ง ฯ แต่บางอาจารย์กล่าวว่า บทว่า ติกฺขต 2 นี้ มีประโยชน์เพียงเพื่อทำถ้อยคำให้ไพเราะ ๆ แต่คำนั้นเป็นเพียง ความเข้าใจของเกจิอาจารย์เหล่านั้น ๆ จริงอยู่ แม้เมื่อท่านจะกล่าวว่า โวฏฐัพพนจิตเท่านั้นเป็นไป ๒ ครั้ง ดังนี้ ถ้อยคำจะไม่ไพเราะก็หา มิได้ฯ ในอรรถกถาเป็นต้นก็ไม่มีคำที่จะตัดรอนความเป็นไป ๓ ครั้ง แห่งโวฏฐัพพนจิตฯ และแม้ท่านอาจารย์ชาวสีหลที่แต่อรรถกถาใน ๆๆ