อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - ความเข้าใจในภวังคบาตและจิต : หน้า 143/442

ๆ ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 143 ย่อมเป็นไปตามสมควร ฯ ต่อจากนั้นก็เป็นภวังคบาต (จิตตกภวังค์) เลย ฯ ด้วยคำเพียงเท่านี้ ขณะจิต ๑๓ ขณะ เต็มบริบูรณ์ เพราะทำ อธิบายว่า วิถีจิตตุปบาท ๑๔ ภวังคจลนะ ๒ และขณะจิต ๑ ที่ล่วง ไปก่อนแล้วนั่นแล ฯ ต่อจากนั้นจิตก็ดับไป ๆ อารมณ์นี้ ชื่อว่า อติมหันตารมณ์ ฯ ก็อารมณ์ที่มาสู่คลองไม่พอถึงการเกิดตทาลัมพนะ ผ่านไปเสีย ชื่อว่ามหันตารมณ์ ฯ ในมหันตารมณ์นั้น ภวังคบาต (จิตตกภวังค์) มีในที่สุดแห่งชวนะเท่านั้น ฯ ตทาลัมพนะไม่เกิด ฯ อารมณ์ที่มาสู่คลองไม่พอถึงแม้การเกิดขึ้นแห่งชวนะ ผ่านไปเสีย ชื่อว่า ปริตตรมณ์ ฯ ในปริตตารมณ์นั้น โวฏฐัพพนะเท่านั้นเป็นไป ๒-๓ ครั้ง เพราะแม้ชวนะก็ไม่เกิด ๆ ต่อจากนั้นก็เป็นภวังคบาต (จิตตกภวังค์) ฯ ก็อารมณ์ที่มาสู่คลองไม่พอถึงการเกิดขึ้นแห่งโวฏฐัพพนะผ่านไปใกล้ต่อ ความดับ ชื่ออติปริตตารมณ์ ฯ ในอภิปริตตารมณ์นั้น มีเพียงภวังคจลนะ เท่านั้น ฯ วิถีจิตไม่เกิด ฯ วิสัยปวัติที่เป็นอารมณ์แห่งวารทั้ง ๔ คือ ตทาลัพพนวาร ชวนวาร โวฏฐัพพนวาร และโมฆวาร ตามลำดับใน ปัญจทวาร แม้โดยประการทั้งปวง คือ ในจักขุทวารและในโสตทวาร เป็นต้นก็อย่างนั้น บัณฑิตพึงทราบโดยประการ ๔ อย่าง ด้วยประการ ฉะนี้แล ฯ [สังคหคาถา ในทวารทั้ง ๕ มีวิถีจิตเพียง ๒ มีจิตตุปบาท ๑๔ โดยพิสดารมี ๕๔ ตามสมควร ฯ นี้เป็นปวัติ ปวัตินัยแห่งวิถีจิตในทวารทั้ง ๕ ในวิสัยปวัติสังคหะนี้ ฯ