ข้อความต้นฉบับในหน้า
ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 156
[อธิบายอารมณ์กระทบประสาทแล้วภวังคจิตไหวเป็นต้น]
บทว่า อาปาถมาคจฺฉนฺติ ความว่า อารมณ์คือรูปและสียงตั้งอยู่
ในที่ของตน ๆ เท่านั้น ก็ถึงความเป็นอารมณ์ได้ เพราะฉะนั้น อารมณ์
คือรูปและเสียง เป็นไปในกลาปมากมาย ตามสมควรแก่ความรำพึง
จึงมาสู่คลองฯ แต่อารมณ์ที่เหลือ คือ กลิ่น รส และโผฏฐัพพะ
แนบสนิทในภูตเป็นที่อาศัยมีฆานะเป็นต้น เป็นเหตุเกิดของวิญญาณ
ฉะนั้น อารมณ์คือ กลิ่น รส และโผฏฐัพพะ แม้เป็นไปในกลาป
อย่างหนึ่ง ๆ แล้ว ก็มาสู่คลองได้ฯ ก็ประสามทั้งหลานแม้ที่ไปแล้ว
ในกลางอย่างหนึ่ง ๆ ก็ถึงความเป็นที่รองรับ (เป็นที่ตั้ง) ของ
วิญญาณ ฯ แต่ประสาทเหล่านั้นเกิดขึ้น พร้อมกับภวังคจิตที่เป็น
อนันตรปัจจัยแก่ภวังคจลนะ ฯ อาจารย์พวกอื่นกล่าวว่า (ปสาท)
เกิดพร้อมกับอาวัชชนะจิต ฯ คำว่า เมื่อภวังค์ไหว ๒ ครั้ง ความว่า
เมื่อภวังค์เป็นไป ๒ ครั้ง ในอารมณ์ที่จิตดวงก่อนถือเอาแล้วนั่นแล
โดยเป็นความไกล กล่าวคือความเป็นเหตุเกิดแห่งวิญญาณที่ไม่เหมือน
กัน (โยชนาเป็น - จลวนเสน ด้วยอำนาจความไหว)ฯ จริงอยู่ เมื่อ
อารมณ์กระทบประสาททั้ง ๕ โดยอำนาจแห่งการกำหนดส่วนสมควร
ความสืบต่อแห่งภวังค์จะขาดลงด้วยอานุภาพแห่งการกระทบที่ประสาท
แต่ไม่ขาดลงโดยทันทีทันใด เกิดขึ้น ๒ ครั้งแล้วจึงขาดลง เปรียบ
เหมือนบุรุษผู้วิ่งไปด้วยความเร็ว แม้อยากหยุดยืน ก็จะก้าวไปสักก้าว
๒ ก้าวแล้วนั้นแหละ จึงหยุดยืนได้ (ต่อเมื่อก้าวไปได้ ๒-๓ อย่างท่าน)
ฉะนั้น ๆ บรรดาจิต ๒ ดวงนั้น จิตดวงที่ ๑ เกิดขึ้น เหมือนเขย่า
ความสืบต่อภวังค์ เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงเรียกว่า ภวังคจลนะ