ธรรมชาติของเวทนา สัญญา และเจตนาในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 83/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 83 ของเปรี้ยวเป็นต้น เกิดน้ำลายสอขึ้นเป็นต้นฯ l ธรรมชาติที่ชื่อว่าเวทนา เพราะอรรถว่า รับรู้ คือเสวยรสแห่ง อารมณ์ ฯ เวทนานั้น มีการับรู้เป็นลักษณะ ฯ จริงอยู่ จริงอยู่ สัมปยุตธรรม ที่เหลือ ถึงการเสวยรสของอารมณ์ ก็เสวยโดยเพียงเอกเทศเท่านั้น ฯ แต่เวทนาเท่านั้น ย่อมเสวยโดยแน่นอน เพราะมีความเป็นใหญ่ๆ จริงอย่างนั้น เวทนานี้ท่านอาจารย์กล่าวว่า เหมือนพระราชาผู้เสวยรส โภชนะดีๆ ก็ท่านอาจารย์จักกล่าวประเภทแห่งเวทนานั้น ด้วยอำนาจ สุขเวทนาเป็นต้น เสียเองทีเดียว ฯ ธรรมชาติที่ชื่อว่าสัญญา เพราะอรรถว่า รู้อารมณ์ ต่างโดย อารมณ์มีสีเขียวเป็นต้น คือทำเครื่องหมายรู้ (คือรู้ทำเครื่องหมาย) ฯ สัญญานั้น มีความรู้จำเป็นลักษณะ ฯ จริงอยู่ สัญญานั้นเมื่อจะเกิด ถือเอาอาการที่เป็นเหตุแห่งความจำในภายหลังเกิด เหมือนพวกช่างไม้ เป็นต้น ทำเครื่องหมายที่ไม้เป็นต้นฉะนั้น ๆ ท้วงว่า ก็คำนี้ใช้ได้ สำหรับสัญญา ผู้ทำเครื่องหมายก่อน แต่สำหรับสัญญาที่รู้จำด้วย เครื่องหมายจะใช้ได้อย่างไร ฯ แก้ว่า สัญญาที่จำได้ด้วยเครื่องหมาย แม้นั้น ก็ถือเอาการที่เป็นเครื่องหมายแห่งความจำได้ ของสัญญา ใหม่เกิดขึ้นอีก เพราะฉะนั้น จึงไม่มีความผิดอะไรในสัญญาที่รู้จำด้วย เครื่องหมายนี้ ฯ ธรรมชาติที่ชื่อว่าเจตนา เพราะอรรถว่า มุ่งหวัง คือจัดสรร ให้ธรรมที่สัมปยุตด้วยตนเป็นไปในอารมณ์ หรือถึงความขวนขวายใน การปรุงแต่งสิ่งที่เป็นสังขตะ ๆ จริงอย่างนั้น เจตนานี้แล พระผู้มีพระ